منو سایت
تاريخ:بيستم و پنجم فروردين 1395 ساعت 00:49   |   کد : 7750
معرفی مجموعه ده جلدی
معرفی مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی"
نوشته ای از دکتر جبار رحمانی
 منتشرشده در سایت انسان شناسی و فرهنگ. (اینجا)

معرفی مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران از اولین نوشته ها تا 1357" به همت دکتر محمد رضا جوادی یگانه و خانم سعیده زادقناد منتشر شده است به وسیله پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم منتشر شده است.یکی از مهمترین منابع تاریخ اجتماعی و فرهنگی،‌سفرنامه هستند. در جامعه ایران،‌بهدلیل شرایط تمدنی ایران و دروه های متمادی وجود امپراطوریها و حکومتهای بزرگ،‌همیشه مناسبات و روابط مختلفی با جوامع دور و نزدیک داشته است. در بستر این روابط بود که گاهی مردان و زنان کنجکاو و جسوری بودند که انگیزه ای قوی برای دیدن زوایای پنهان و آشکار جامعه ایرانی و ثبت آن و گزارش آن برای هموطنان خودشان داشتند. از دل این کنجکاوی های فردی بود که متونی به نامه سفرنامه شکل گرفتند. و همین نگاه بیرونی سبب شده که بخش هایی مهمی از تاریخ اجتماعی ایران ثبت و ضبط شود، بخش هایی که عموما در سنت تاریخ  نویسی کلاسیک و تمرکز آن بر دربار،‌معمولا نادیده انگاشته میشد.

از این منظر دو وجه مهم سفرنامه ها،‌یکی نگاه بیرونی آنهاست و دیگری توجه آنها به ابعاد ناپیدا برای چشم ساکنان محلی این سرزمین است. البته باید پذیرفت روایت یک سفرنامه نویس  از جامعه ایرانی عمیقا متاثر از عوامل انسانی و اجتماعی ای است که بر فرم و محتوای این روایت تاثیرگذار است. البته این به معنای خدشه بر اعتبار آنها نیست،‌بلکه به معنای آنست که در فهم و ارزیابی این سفرنامه ها باید توجه جدی ای بر این مولفه های "رخداد فهم" در آنها داشته باشیم. عواملی مانند جنسیت،‌شغل،‌دوره زمانی اقامت در ایران،‌ مهارت زبانی، موقعیت شغلی و... در سفرنامه  نویس،‌نقشی کلیدی در صورت بندی روایت او از جامعه ایران داشته است.

علی رغم همه این دشواری ها، ما شاهد منابع عظیمی از سفرنامه ها در باب ایران هستیم که از عصر باستان تا همین امروز ادامه داشته است. و در دوره های پیشا مدرن، این سفرنامه ها نقشی کلیدی در فهم و تصویر غرب و سایر کشورها از ایران داشته است.

در ایران تا کنون بسیاری از این سفرنامه ها به فارسی ترجمه شده اند،‌و البته ترجمه این سفرنامه ها خودش ماجرای بسیار جالبی است،‌ترجمه ای که نه تنها متاثر از شرایط فرهنگی جامعه ایران بلکه عمیقا هم متاثر از شرایط سیاسی و سانسور های ناشی از آن هم بوده است. در کنار این ترجمه ها،‌پژوهش هایی هم شکل گرفته اند که تلاش کرده اند تا از خلال این سفرنامه ها موضوعاتی را در باب جامعه ایران بررسی کنند و منبع اصلی داده های این پژوهش ها،‌توسفات و گزارش های سفرنامه نویسان بوده اتس. عموم این مطالعات بر تعداد محدودی از سفرنامه ها تاکید داشته اند،‌و مهمتر از همه اینکه این مطالعات معمولا رویکرد علمی مدون و منسجمی نداشته اند، و بیشتر ناشی از دغدغه ها و تلاشهای فردی محققی بوده اند که موضوعای را به شیوه ای معمولا غیر روش مند،‌در سفرنامه ها جستجو کرده اند.

به تازگی اثر بزرگی در راستای سفرنامه پژوهی بصورت یک مجموعه ده جلدی "ایرانیان در زمانه پادشاهی: خلقیات ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران از اولین نوشته ها تا 1357" به همت شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده است که تفاوت قابل ملاحظه ای با کارهای قبلی در این زمینه دارد. این کار از چند وجه اهمیت کلیدی در سنت سفرنامه پژوهی ایرانیان دارد:

 1- از لحاظ جامعیت منابع مورد بررسی، در این مجموعه عظیم نه تنها سفرنامه های خارجی ها در مورد ایران،‌بلکه هرگونه گزارش و متن منتشر شده ای که روایتی از مشاهدات یک فرد بیگانه از جامعه ایرانی داشته باشد، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. به همین دلیل از لحاظ کمی هم جامعترین اثری است که در زبان فارسی در این زمینه منتشر شده است. در حد امکان هرگونه منبع سفرنامه و گزارش و ... که در زبان فارسی در دسترس بوده مورد مطالعه قرار گرفته است. حتی اگر ترجمه های مختلفی از یک اثر هم بوده،‌  ترجمه ها مشاهده و تا حد امکان بررسی شده اند.

2- برخلاف آثار قبلی که معمولا فاقد رویکرد پژوهشی منسجمی هستند، این اثر مبتنی بر مدل نظری مشخصی است. این پژوهش بر مبنای مدل نظری شوارتز در باب ارزشهای انسانی انجام شده است. این مدل نظری سبب شده نه تنها معیار و منبع انتخاب داده های مضمر در سفرنامه ها مشخص باشد، بلکه در نهایت داده های بدست آمده در یک نظم دقیق و مشخصی طبقه بندی و ارائه شوند. لذا محققی که به این اثر مراجعه میکند دقیقا می داند با چه منطقی و چگونه می تواند داده ها را جستجو کند.

3- تمرکز موضوعی و مساله ای مشخص در این اثر ده جلدی وجود دارد. به عبارت دیگر پروبلماتیک مشخص و دقیقی دارد:‌یعنی خلقیات ایرانیان. لذا این اثر همانطور که مولفان محترم در مقدمه اظهار کرده اند قرار نیست همه ابعاد سفرنامه ها را بررسی کند، ‌بلکه تلاش کرده به کمک نگاه بیرونی سفرنامه ها،‌تصویری از خلقیات ایرانیان ارائه دهد. به همین دلیل خلقیات ایرانیان را در جامع ترین صورت ممکن بررسی کرده است. طبق مدل نظری کتاب،‌ براساس نظریه شوارتز در مورد ارزشهای انسانی،‌57 ارزش طبقه بندی شده است که همه این موارد در سفرنامه ها و منابع خارجی بررسی شده است.

4- وجه انتقادی و کاربردی اثر. هرچند به ظاهر این اثر یک پژوهش دانشگاهی است. اما در عمل دغدغه های فرهنگی و توسعه فرهنگی در مولفان نقش مهمی در انجام این کار داشته است. به عبارت دیگر از دل این پژوهش نوعی آسیب شناسی خلقیات ایرانیان و دغدغه تصحیح آن وجود دارد. زیرا این نگاه بیرونی و نقدهای آن به جامعه ایرانی "میتواند راهشگای مسیر تعالی باشد" (جلد اول،‌74).

البته مهمترین محدودیت این مجموعه ده جلدی آنست که صرفا بر آثار ترجمه شده به فارسی تاکید کرده است،‌این سبب دو مشکل می شود: یکی بحث امانتداری ترجمه هاست،‌ که خود محققان نمونه های متعددی از دستکاری در ترجمه ها را ذکر کرده اند،‌و  نکته مهمتر و اساسی تر،‌عدم استفاده از زبان اصلی سفرنامه هاست،‌لذا از یکسو بسیاری از آثاری که ترجمه نشده اند از دایره مطالعه بیرون مانده اند و از سوی دیگر روایت سفرنامه نویسان حتی در مواردی که ترجمه ها دستکاری شده اند،‌با متن اصلی مقایسه نشده است. به همین دلیل این محدودیت را باید محققان در نظر داشته باشند.

این مجموعه ده جلدی عملا به شیوه ای دایره المعارفی تمام توصیفات بیگانگان در مورد خلقیات ایرانیان را جمع آوری کرده است و لذا می تواند سهم مهمی در ارتقا و توسعه پژوهشهای فرهنگی بویژه تاریخ فرهنگی و اجتماعی در جامعه ایرانی داشته باشد. فهرست جزیی مطالب مجلدات این کتاب میتواند به خوبی محتوای این مجموعه دایره المعارفی  را نشان دهد.

 

فهرست جلد اول

 

فهرست عناوین کتاب­های ده گانه                                                         

پیشگفتار 1

مقدمه 4

سفرنامه‌‌ها، منابع مکمل تحقیق در بررسی خلقیات در ایران 9

سفرنامه پژوهی 16

میزان اعتبار سفرنامه­ها در سنجش خلقیات ایرانیان 43

خلقیات مثبت ایرانیان در سفرنامه‌‌های فرنگیان 62

روش گردآوری و ارائة اطلاعات 74

ساختار مدور ارزش‌‌های شوارتز 87

فهرست ارزش‌‌ها و خُرده‌ارزش‌‌ها 98

تشکر 127

منابع 130

 

فهرست جلد دوم

ارزش اساسی اول: عام­گرایی 1

ارزش اول: حفاظت از محیط زیست   3

علاقه به طبیعت 3

ارزش دوم: تمنای جهانی زیبا 5

ذوق و سلیقه هنری 5

ارزش سوم: وحدت با طبیعت   21

ارزش چهارم: وسعت نظر  23

تسامح با اقلیت‌های دینی 23

تساهل با بیگانگان 32

روحیه اصلاح‌طلبی 46

ارزش پنجم: عدالت اجتماعی  51

عدالت‌طلبی 51

ارزش ششم: حکمت   65

علم‌دوستی و دانشوری 65

آینده نگری و عاقبت‌اندیشی 73

آگاهی و شناخت سیاسی و اجتماعی 80

عقلانیت‌گرایی و واقع‌نگری 80

موقعیت‌شناسی 81

ارزش هفتم: برابری   83

احترام به حقوق زنان 83

برابری و برادری 85

بهادادن به نظر مردم 86

ارزش هشتم: تمنای صلح جهانی  89

اتحاد و همبستگی 89

صلح‌‌گرایی 90

ارزش نهم: هماهنگی درونی  95

صبر و شکیبایی 95

ارزش اساسی دوم : امنیت‌ 98

ارزش دهم: تمیزی   99

نظافت و آراستگی 99

ارزش یازدهم: امنیت ملّی  105

حب وطن و میهن‌پرستی 105

استعمارستیزی 115

ارزش دوازدهم: نظم اجتماعی  121

نظم‌گرایی و انضباط 121

امنیت‌طلبی و آسایش‌خواهی 125

ارزش سیزدهم: امنیت خانواده 131

حفظ حریم خانوادگی 131

ارزش چهاردهم: جبران لطف دیگران  133

قدرشناسی 133

ارزش پانزدهم: سلامت   141

سلامت 141

ارزش شانزدهم: احساس تعلق داشتن  143

ارزش اساسی سوم: انگیزش 145

ارزش هفدهم: بی‌باکی  147

رشادت و بی‌باکی 147

ماجراجویی 164

ارزش هجدهم: تنوع حیات   165

شادزیستی و زنده‌دلی 165

توجه به اوقات فراغت 172

ارزش نوزدهم: زندگی هیجان‌انگیز  175

ارزش اساسی چهارم: سنت‌ 177

ارزش بیستم: سپردن خویش به دست خدا (دینداری) 179

توکل به خدا و پذیرش تقدیر الهی 179

پای‌بندی به باورهای مذهبی 181

پناه بردن به اماکن مقدس 192

ارزش بیست و یکم: پذیرفتن سهم خویش از زندگی  197

ساده‌زیستی و رضایت به شرایط زندگی 197

ارزش بیست و دوم: متواضع بودن  207

تواضع 207

ارزش بیست و سوم: میانه‌روی   211

اعتدال و پرهیز از افراط 211

ارزش بیست و چهارم: احترام به سنت   217

پاسداشت مناسک ملی و مذهبی 217

حفظ سنن و آداب‌دانی 227

احترام به بزرگان دین و ادب 229

ارزش اساسی پنجم: لذّت‌طلبی 233

ارزش بیست و پنجم: لذّت‌ 235

ارزش بیست و ششم: لذّت‌بردن (کیف کردن) از زندگی  237

ارزش بیست و هفتم: صرفاً به خود پرداختن  239

ارزش اساسی ششم: همنوایی 241

ارزش بیست و هشتم: ادب   243

مهربانی و خون‌گرمی 243

شوخ‌طبعی و بذله‌گویی 254

ادب 256

تعارف 272

احترام به بزرگترها 277

ارزش بیست و نهم: گرامی داشتن والدین و کهنسالان  279

احترام به والدین 279

ارزش سی‌ام: مطیع قانون بودن  281

‌وفای به عهد 281

قانون‌گرایی 282

ارزش سی و یکم: انضباط درونی  285

عفت و پاکدامنی 285

پای‌بندی به اخلاق 289

آبروداری 289

ارزش اساسی هفتم: دستیابی به اهداف 291

ارزش سی و دوم: موفقیت   293

ارزش سی و سوم: توانمندی   295

شایسته‌سالاری در انتصاب مقامات حکومتی 295

حاکمان توانا 298

کارگزاران توانمند 311

چالاکی و استقامت 314

توانمندی زنان 321

مهارت زبانی و کلامی 328

کارامدی حرفه‌ای 330

ارزش سی و چهارم: بلندهمتی  337

سحرخیزی 337

سخت‌کوشی 338

ارزش سی و پنجم: بانفوذ بودن  343

پذیرش نفوذ علمای مذهبی 343

ارزش سی و ششم: هوشمندی   347

هوش و اداراک قوی 347

ارزش سی و هفتم: احترام به خویشتن  361

غرور و عزت نفس 361

حفظ اصالت 362

ارزش اساسی هشتم: نیک‌خواهی 367

ارزش سی و هشتم: مددکاری   369

خیرخواهی و انسان‌دوستی 369

جوانمردی 372

ارزش سی و نهم: صداقت   379

صداقت و درست‌کاری 379

ارزش چهلم: بخشندگی  385

گشاده‌دستی و انفاق 385

وقف 394

ارزش چهل و یکم: وفاداری   397

ارزش چهل و دوم: مسئولیت‌پذیری   399

مسئولیت‌پذیری و قابل اعتماد بودن 399

وقت‌شناسی 406

ارزش چهل و سوم: دوستی حقیقی  407

ارزش چهل و چهارم: حیات معنوی   409

ارزش چهل و پنجم: عشق متعالی  411

عشق به خانه و خانواده 411

میهمان‌نوازی 412

بنده‌نوازی و اکرام مردم 450

گذشت و رافت 453

اعطای هدیه و خلعت 455

ارزش چهل و ششم: معناداری زندگی  463

ارزش اساسی نهم: قدرت 465

ارزش چهل و هفتم: قدرت اجتماعی  467

ارزش چهل و هشتم: اقتدار  469

حکمرانی مقتدر 469

ارزش چهل و نهم: ثروت   495

ارزش پنجاهم: حفظ وجهة اجتماعی خویش   497

ارزش پنجاه و یکم: تشخص اجتماعی  499

ارزش اساسی دهم: خودهدایت‌گری 500

ارزش پنجاه و دوم: خلاقیت   501

نوآوری و ابداع 501

ارزش پنجاه و سوم: کنجکاوی   505

ارزش پنجاه و چهارم: آزادی   507

آزادی عمل و بیان 507

ارزش پنجاه و پنجم: انتخاب اهداف خویش   511

ارزش پنجاه و ششم: استقلال  513

ارزش پنجاه و هفتم: حریم خصوصی  515

 

 

فهرست جلد سوم

ارزش اساسی اول: عام‌گرایی 1

ارزش اول: حفاظت از محیط زیست   3

بی‌توجهی به طبیعت 5

بی‌رحمی‌ نسبت به حیوانات 13

ارزش دوم: تمنای جهاني زیبا 31

فقدان ذوق هنری و بی‌سلیقگی 33

ارزش سوم: وحدت با طبیعت   45

ارزش چهارم: وسعت نظر  49

رفتار نامناسب با اقلیت‌های مذهبی 51

رفتارهای عداوت‌آمیز با بیگانگان 391

خودخواهی، خودمداری و خودرایی 537

عدم تحمل نقد و اصلاح پذیری 563

 

 

فهرست جلد چهارم

ارزش اساسی اول: عام‌گرایی(ادامه) 1

ارزش پنجم: عدالت اجتماعي  3

بستنشینی 5

ارزش ششم: حکمت   31

خرافه­پرستی، خیالبافی و افسانه­پردازی 33

جهل و بیسوادی 169

زوال و انحطاط 265

بی­توجهی به مظاهر پیشرفت 297

تسلط فرهنگ شفاهی 333

فقدان آینده­نگری 339

ارزش هفتم: برابري   349

با دیگران یکسان رفتار نکردن 351

انحصارطلبی برخی روحانیون ادیان 361

رعایت نکردن حقوق زنان 409

ارزش هشتم: تمنای صلح جهانی  523

جنگ و دشمنی 525

فقدان اتحاد 557

ارزش نهم: هماهنگي دروني  577

عجله و شتابزدگی 579

 

فهرست جلد پنجم

ارزش اساسی دوم: امنیت‌ 1

ارزش دهم: تميزی   3

رعایت نکردن بهداشت 5

ارزش یازدهم: امنيت ملي  79

فقدان وطن‌پرستی و مقاومت در برابر دشمن 81

ارزش دوازدهم: نظم اجتماعي  135

بی‌نظمی ‌و بی‌‌قانونی 137

فساد اقتصادی کارگزاران 201

الواطی‌گری 393

دزدی 417

 

 

فهرست جلد ششم

ارزش اساسی دوم: امنیت(ادامه)‌ 1

ارزش دوازدهم: نظم اجتماعي (ادامه) 3

باج‌گیری و یاغی‌گری   5

شورش    233

بی‌توجهی به معماری بناها، شهرها و راه‌ها 257

ارزش سیزدهم: امنيت خانواده 343

عدم رعایت حقوق کودکان  345

کورکردن و معدوم ساختن شاهزادگان  351

ارزش چهاردهم: جبران لطف ديگران  365

حق‌ناشناسی   367

وامداری   379

ارزش پانزدهم: سلامت   387

بی‌توجهی به سلامت و بهداشت فردی   389

ارزش شانزدهم: احساس تعلق داشتن  433

بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی به دیگران  435

 

 

فهرست جلد هفتم

ارزش اساسی سوم: انگیزش   1

ارزش هفدهم: بی‌باکی  3

ترس و محافظه‌کاری   5

ارزش هجدهم: تنوع حیات   93

یکنواختی زندگی   95

ارزش نوزدهم: زندگی هیجان‌انگیز  111

ارزش اساسی چهارم: سنت‌ 115

ارزش بیستم: سپردن خویش به دست خدا (دینداری) 117

عدم شناخت و پای‌بندی به دیانت   119

ارزش بیست و یکم: پذيرفتن سهم خويش از زندگي  193

حسادت و عیبجویی   195

طمع و زیاده‌خواهی   225

توقع انعام  275

ارزش بیست و دوم: متواضع بودن  297

خودنمایی و خودپسندی   299

ارزش بیست و سوم: ميانه‌روی   347

احساسات و اشتیاقات افراطی   349

اسراف و ولخرجی   395

تجمل‌گرایی   403

چانه‌زنی   435

پرحرفی و گزافه‌گویی   443

تعارف بیجا 455

مبالغه‌ کردن  487

پرخوری   515

ارزش بیست و چهارم: احترام به سنت   521

بی‌احترامی به میراث گذشتگان  523

بی‌احترامی به گورستان  559

ارزش اساسی پنجم: لذت‌‌طلبی  565

ارزش بیست و پنجم: لذّت‌ 567

ارزش بیست و ششم: لذت بردن  (کیف کردن) از  زندگی  571

ارزش بیست و هفتم: صرفا به خود پرداختن  575

افراط در استعمال شراب و مواد مخدر 577

زنبارگی   641

 

 

فهرست جلد هشتم

 

ارزش اساسی ششم: همنوایی 1

ارزش بیست و هشتم: ادب   3

بداخلاقی و تند‌خویی 5

بی‌ادبی، گستاخی و فحاشی 15

بد غذا خوردن 53

بد راه رفتن 69

ارزش بیست و نهم: گرامی‌داشتن والدین و کهنسالان  79

بی‌احترامی به والدین 81

ارزش سی‌ام: مطیع قانون بودن  93

 مسئولیت ‌ناپذیری و قانون نا‌پذیری 95

ارزش سی و یکم: انضباط درونی  159

روسپیگری 161

بی‌بند‌و‌باری و فساد اخلاقی 175

ارزش اساسی هفتم: دستیابی به اهداف 241

ارزش سی و دوم: موفقیت   243

ارزش سی و سوم: توانمندی   247

ناکارآمدی شاهان 249

ناشایستگی ولیعهد و شاهزادگان 307

ناکارآمدی کارگزاران حکومتی 317

اعطای لقب و مقام بدون شایستگی 557

ارزش سی و چهارم: بلندهمتی  607

تنبلی و راحت‌طلبی 609

ارزش سی و پنجم: بانفوذ بودن  671

ارزش سی و ششم: هوشمندی   675

سادگی، زودباوری و سطحی‌نگری 677

پذیرش شایعه و دهن‌بینی 693

ارزش سی و هفتم: احترام به خويشتن  705

ازخودبیگانگی 707

بی‌توجهی به هنرمندان داخلی 753

 

 

فهرست جلد نهم

 

ارزش اساسی هشتم: نیک‌خواهی 1

ارزش سی و هشتم: مددکاری   3

فرصت‌طلبی 5

حیله‌گری و فریب‌کاری 29

دلالی 235

ارزش سی و نهم: صداقت   253

دروغگویی 255

نفاق و ریاکاری 327

ارزش چهلم: بخشندگی  347

خساست 349

ارزش چهل و یکم: وفاداری   357

خیانت و پیمان‌شکنی 359

سوءظن، توهم توطئه و بدبینی، بی‌اعتمادی 389

ارزش چهل و دوم: مسئولیت‌پذیری   423

اهمال‌کاری 425

وقت‌ناشناسی 461

بدقولی 487

ارزش چهل و سوم: دوستی حقیقی  505

ارزش چهل و چهارم: حیات معنوی   509

توجیه مذهبی  و کلاه شرعی تراشیدن 511

ارزش چهل و پنجم: عشق متعالی  527

کینه‌توزی و انتقام‌خواهی 529

سخت مجازات کردن 567

توقع پیشکش و هدیه 695

ارزش چهل و ششم: معناداری زندگی  715

 فهرست جلد دهم

 

ارزش اساسی نهم: قدرت‌ 1

ارزش چهل و هفتم: قدرت اجتماعي  3

ارزش چهل و هشتم: اقتدار  1

جبر و استبداد 3

ارزش چهل و نهم: ثروت   377

پذیرش فقر و تکدی‌گری 379

ارزش پنجاهم: حفظ اجتماعی وجهه خویش   421

نوکرمابی و برکشیدن فرومایگان 423

چاپلوسی 451

ارزش پنجاه و یکم: تشخص اجتماعي  493

تمسخر و تحقیر دیگران 495

ارزش اساسی دهم: خودهدایت‌گری 507

ارزش پنجاه و دوم: خلاقيت   509

فقدان خلاقیت و نوآوری 511

ارزش پنجاه و سوم: کنجکاوی   521

ارزش پنجاه و چهارم: آزادي   525

فقدان آزادی بیان 527

فقدان آزادی فردی 547

ارزش پنجاه و پنجم: انتخاب اهداف خویش   565

تقدیرگرایی 567

ارزش پنجاه و ششم: استقلال  587

بیگانه‌پرستی 589

وابستگی سیاسی ـ اقتصادی به کشورهای خارجی 623

پناه بردن به بیگانه 747

تذبذب و دمدمی‌مزاجی 757

ارزش پنجاه و هفتم: حریم خصوصی  767

فضولی کردن و کنجکاوی 769

 

آدرس ايميل شما:  
آدرس ايميل دريافت کنندگان