طرح درس جامعه شناسي ادبيات (3120047)

نيمسال اول 1393-1394

دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران

زمان: سه شنبه ها 10:30 تا 12 کلاس 213

درس جامعه شناسي ادبيات، به بررسي رابطه ادبيات (با تاکيد بر رمان) و جامعه (با تاکيد بر ايران دوره مدرن) مي پردازد. در این نیمسال تلاش بر این است تا دانشجویان توانایی آن را پیدا کنند تا یک متن ادبی (رمان) را از وجوه متعدد اجتماعی بکاوند. بخشی از این وجوه، نظریه های مطرح در جامعه شناسی ادبیات است. این نظریات، عبارت است از نظریه لوونتال، نظریه باختین، نظریه ساختگرایی تکوینی لوکاچ و گلدمن، نظریه بوردیو، و نظریه رمان تاریخی.

همچنین از آنجا که جامعه شناسی ادبیات، درسی میان رشته ای است، آشنایی با حوزه های گوناگون نقد ادبی نیز ضرورت دارد. رویکردهای نقد مارکسیستی، نقد فمینیستی، نقدهای مخاطب محور و نظریه واکنش خواننده، نقد ساختارگرایانه، نقد واساختی، نقد تاریخی جدید و نقد فرهنگی، و نقد پسااستعماری  از جمله این حوزه ها هستند. در میان کتاب های موجود نقد ادبی، کتاب نظریه های نقد ادبی معاصر تایسن (ترجمه ترجمه حسین زاده و حسینی، نشر نگاه امروز، 1387) به عنوان یکی از منابع اصلی ترم معرفی شده است. این کتاب، نه رویکرد: نقد روانکاوانه، نقد مارکسیستی، نقد فمینیستی، نقد نو، نظریه واکنش خواننده، نقد ساختارگرایانه، نقد واساختی، نقد تاریخی جدید و نقد فرهنگی، و نقد پسااستعماری را مطرح کرده است و آنها را با شواهدی از رمان کوچک  گتسبی بزرگ نوشته اسکات فیتس جرالد (ترجمه کریم امامی، 1379، انتشارات نیلوفر) همراه کرده است. تلاش می شود تا ذیل جلسات در باره رمان های ادبی در ایران نیز به عنوان شاهد مثال توضیح ارائه شود.

دانشجویان برای آموزش نظریه ها، یک رمان را انتخاب می کنند. این کتاب در طول ترم از منظرهای گوناگون تدریس شده، بررسی خواهد شد. برای فهم بهتر مطالب درس، خواندن دو رمان گتسبی بزرگ و بوف کور توسط الزامی است. (فایل سه کتاب تایسن و فیتیس جرالد و هدایت، به آدرس ایمیل دانشجویان ارسال می شود.). چهار نوع نقد زیرخط دار در بالا، بخش های الزامی از کتاب نظریه های نقد ادبی معاصر تایسن هستند، که آزمون پایان ترم بر اساس آنها است.

(8 مهر) کليات و طرح کلي مطالب ترم

تمایز جامعه شناسی ادبیات و اجتماعیات در ادبیات

روح الاميني، محمود (1375) «دو شاعر، يک مضمون، دو زمان» .نمودهاي فرهنگي و اجتماعي در ادبيات فارسي. تهران: آگه. صص 196-181 . (pdf)

کوزر، لوييس (1353) .جامعه‌شناسي در ادبيات، ترجمه و تحقيق (پايان نامه) معصومه عصام. تهران: انجمن دانشجويان دانشگاه تهران. صص 58-66. (pdf)

آجوداني، ماشاءالله (1382) .يا مرگ يا تجدد: دفتري در شعر و ادب مشروطه. تهران: اختران.

آرين پور، يحيي (1372) .از صبا تا نيما: تاريخ 150 سال ادب فارسي. تهران: زوار (چاپ اول: 1350)

سليم، غلامرضا (1377) .جامعه شناسي ادبيات: اجتماعيات در ادب فارسي. تهران: توس. سخني چند در باره نظامي. صص 111-117. (pdf)

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389) «تلقی قدما از وطن» بخارا. شماره 75. صص 15-45. (html)

شفيعي کدکني، محمدرضا (1386) .زمينه هاي اجتماعي شعر فارسي. تهران: اختران. راه هاي انتشار يک شعر در قديم. صص 34-64. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا (1385) .مقدمه ای بر اجتماعیات در ادبیات فارسی. (html)

(15 مهر) شکل گيري رمان در مغرب زمين

ميلر، جي. هيليس (1384) .پيرامون ادبيات. ترجمه علي اصغر بهرامي. تهران: ني. فصل دوم: ادبيات به منزله واقعيت مجازي. صص 66-39. (pdf)

وات، ايان (1379) .پيدايي قصه: پژوهش هايي در باره ديفو، ريچاردسون و فيلدينگ. ترجمه ناهيد سرمد. تهران: نشر علم.

*وات، ايان (1386) «طلوع رمان» در: ديويد لاج و ديگران. .نظريه هاي رمان. ترجمه حسين پاينده. تهران: نيلوفر. صص 11-51. (pdf)

(22 مهر) رمان تاريخي. آغاز رمان در ایران

میرعابدینی، حسن (1387) .سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی (از آغاز تا 1320 شمسی). ضمیمه شماره 34 نامه فرهنگستان.  این مجموعه اطلاعات تاریخی کاملی در باره شکل گیری ادبیات داستانی و نمایشی در ایران ارائه می دهد. این مجموعه شامل: نمایش، ترجمه، داستان های بلند عامیانه، سفرنامه نویسی، ترجمه رمان، پیدایش رمان فارسی، دیباچه رمان های تالیفی، رمان تاریخی، رمان اجتماعی و اخلاقی، داستان های رویایی و علمی-تخیلی، داستان پلیسی و جنایی، و داستان کوتاه است. این مجموعه در بانک های اطلاعاتی فارسی (اینجا) قابل دریافت است. فصل دوازدهم این مجموعه با عنوان «رمان تاریخی» را در اینجا (pdf) بخوانید.

غ‍لام‌، م‍ح‍م‍د (1381) .رم‍ان‌ ت‍اری‍خ‍ی‌: س‍ی‍ر و ن‍ق‍د و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ رم‍ان‌ه‍ای‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ف‍ارس‍ی‌ ۱۲۸۴ ت‍ا ۱۳۳۲. ت‍ه‍ران‌: چ‍ش‍م‍ه‌. (چاپ دوم این کتاب با نام محمد پارسانسب منتشر شده است.)

س‍پ‍ه‍ران‌، ک‍ام‍ران (1381) .ردپ‍ای‌ ت‍زل‍زل‌: رم‍ان‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ای‍ران‌، ۱۳۰۰ –۱۳۲۰. ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر و پ‍ژوه‍ش‌ ش‍ی‍رازه‌.

امیری، نادر (1388) «چشم اندازی به سوی رمان تاریخ گرای فارسی» .جامعه شناسی هنر و ادبیات. سال اول. شماره اول. صص 39-60. (pdf)

ل‍وک‍اچ‌، گ‍ئ‍ورگ (1388) .رمان تاریخی. ترجمه‌ شاپور بهیان. تهران: اختران‏. یا: ل‍وک‍اچ‌، گ‍ئ‍ورگ‌ (1387) .رمان تاریخی. ترجمه امید مهرگان. تهران: ثالث.بخشی از فصل اول این رمان را در اینجا بخوانید: لوکاچ، گئورگ (1375) «شرایط اجتماعی و تاریخی ظهور رمان تاریخی». ترجمه مجید مددی. ارغنون. شماره 9 و 10. صص 137-152. (pdf)

(29 مهر) نظريه هاي جامعه شناسي ادبيات: لوکاچ و گلدمن

گلدمن، لوسين (1377) "جامعه شناسي ادبيات" در: محمدجعفر پوينده (گزيده و ترجمه) .درآمدي بر جامعه شناسي ادبيات.  تهران: نقش جهان. صص 78-64.

لوکاچ، گئورگ (1381) .نظريه رمان. ترجمه حسن مرتضوي. تهران: قصه.

لوکاچ، جورج (1382) .جان و صورت. ترجمه رضا رضايي. تهران: ماهي.

لوکاچ، گئورگ (1373) .پژوهشي در رئاليسم اروپايي. ترجمه افسر اكبري. تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.

*گلدمن، لوسين (1371) .جامعه شناسي ادبيات: دفاع از جامعه شناسي رمان.  ترجمه محمدجعفر پوينده. تهران: هوش و ابتکار. فصل اول (مقدمه اي بر جامعه شناسي رمان). صص 43-19. (pdf)فصل چهارم (روش ساختگراي تکويني در تاريخ ادبيات). صص332-315. (pdf)

لوکاچ، جورج (1375) .جامعه شناسي رمان: بالزاک، زولا، استاندال. ترجمه محمدجعفر پوينده. تهران: تجربه. چاپ دوم.

ارغنون، شماره 9 و 10. بهار و تابستان 1375. ويژه رمان

بوتور، ميشل (1379) .جستارهايي در باب رمان.  ترجمه سعيد شهرتاش. تهران: سروش.

زرافا، ميشل (1368) .ادبيات داستاني: رمان و واقعيت اجتماعي. ترجمه نسرين پرويني. تهران: فروغي.

ارشاد، فرهنگ (1391) .کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات. تهران: آگه. فصل نهم: ساختارگرایی تکوینی. فصل دهم: بررسی داستان رستم و اسفندیار در چارچوب ساختارگرایی تکوینی.

نقد ساختگرایی تکوینی بوف کور

هدايت، صادق (1315/1372) .بوف کور. تهران: سيمرغ.

 (6 آبان) نظريه هاي جامعه شناسي ادبيات: لوونتال، باختین

لوونتال، لئو (1386) .رويکرد انتقادي در جامعه شناسي ادبيات. ترجمه محمدرضا شادرو. تهران: ني. جامعه شناسي ادبيات. صص 71-91. (pdf)

باختین، میخاییل (1387) .تخیل مکالمه ای: جستارهایی در باره رمان. ترجمه رویا پورآذر. تهران: نی.

تودوروف، تزوتان (1377) .منطق گفتگویی میخاییل باختین. تهران: مرکز.

مختاری، محمد (گزیده و ترجمه) (1373) .سودای مکالمه، خنده، آزادی: میخاییل باختین. مجموعه مقالاتی از تودوروف، یاکوبسن، کریستوا، گلدمن، تادیه و باخیتن. تهران: ارست.

نظريه رمان بورديو

فلوبر، گوستاو (1380) .تربيت احساسات. ترجمه مهدي سحابي. تهران: نشر مركز.

*بورديو، پي ير (1375) «جامعه شناسي و ادبيات: آموزش عاطفي فلوبر». ترجمه يوسف اباذري. ارغنون. شماره 9 و 10: صص 111-77. (pdf)

پرستش، شهرام (1390) .روایت نابودی ناب. تحلیل بوردیویی بوف کور در میدان ادبی ایران. تهران: ثالث.

زنهاری، زینب (1391) .مقایسه جامعه شناختی دو رمان شازده احتجاب و چراغ ها را من خاموش میکنم، از منظر ساخت گرایی تکوینی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.

*کازانووا، پاسکال (1392) .جمهوری جهانی ادبیات. ترجمه شاپور اعتماد. تهران: مرکز. فصل اول: اصول حاکم بر تاریخ جهانی ادبیات. صص 11-56. (pdf)

 (20 آبان)  نقد ادبی مارکسیستی

تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران : نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل سوم: نقد مارکسیستی. صص 97-147.

ایگلتون، تری (1383) .مارکسیسم و نقد ادبی. ترجمه اکبر معصوم بیگی. تهران: دیگر.

رابرتس، آدام چارلز (1386) .فردریک جیمسن: مارکسیسم، نقد ادبی و پسامدرنیسم. ترجمه وحید ولی زاده. تهران: نی.

میرزایی، علی (گردآوری و ویرایش) (1392) .مارکسیسم و نقد ادبی. تهران: نگاره آفتاب.

ادبيات عامه پسند

با تاکيد بر رمان بامداد خمار نوشته فتانه حاج سيدجوادي (تهران: نشر البرز)

*استوري، جان (1383) "داستانهاي عامه پسند" ترجمه حسين پاينده. ارغنون. شماره 25. صص 43-1. (pdf)

ارغنون. شماره 25. ويژه ادبيات عامه پسند. 1383.

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1390) «کيفيت خوانش رمان هاي عاشقانه عامه پسند توسط زنان» زن در فرهنگ و هنر. دوره 2 شماره 4. تابستان 1390. صص 5-24. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1389) «تجربه خواندن رمان های عاشقانه در فضای زندگی روزمره خوانندگان زن». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال ششم. شماره 18. بهار 1389. صص 55-85. (pdf)

(27 آبان) میان ترم

(4 آذر) نقد ادبی فمینیستی

*تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران : نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل چهارم: نقد فمینیستی. صص 147-204.

مايلز، روزالين (1380) .زنان و رمان. ترجمه علي آذرنگ (جباري). تهران:‌ روشنگران و مطالعات زنان.

ميرفخرايي، تژا (1384) «رمان‌هاي عامه پسند ايراني؛ سازگاري زن» مطالعات فرهنگي و ارتباطات، شماره چهارم، پاييز و زمستان، صص 222-197. (pdf)

دوالت، مارجوري ال (1385) .روش رهايي بخش: مطالعات زنان و پژوهش اجتماعي.  ترجمه هوشنگ نايبي.  تهران :انتشارات دانشگاه تهران.

نجم عراقی، منیژه و دیگران (گزینش و ترجمه) (1385) .زن و ادبیات: سلسله پژوهش های نظری در باره مسائل زنان. تهران: چشمه.

جوادي يگانه، محمدرضا و آسيه ارحامي (1388) «دختران جوان و خوانش رمان» .پژوهش زنان. شماره 27. 31-50. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1389) «تجربه خواندن رمان های عاشقانه در فضای زندگی روزمره خوانندگان زن». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال ششم. شماره 18. بهار 1389. صص 55-85. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1390) «کيفيت خوانش رمان هاي عاشقانه عامه پسند توسط زنان»  .زن در فرهنگ و هنر. دوره 2 شماره 4. تابستان 1390. صص 5-24.  (pdf)

(11 آذر) نقد ادبی تاریخی جدید و نقد فرهنگی

*تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران : نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل نهم: نقد تاریخی جدید و نقد فرهنگی. صص 465-527.

رمان فارسي در دوره 1332 تا 1353. رمان معاصر ایران

(با تاکيد بر رمان هاي شازده احتجاب، مدير مدرسه، و سووشون)

غلام، محمد (1383) "جامعه‌شناسي رمان معاصر فارسي" دانشکده ادبيات و علوم انساني (دانشگاه تربيت معلم)، 12 (46-45): 173-129. (pdf)

محموديان، محمدرفيع (1382) .نظريه رمان و ويژگي هاي رمان فارسي. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. صص 153-225. (pdf)

محمودیان، محمدرفیع (1388) «ادبیات فراغت؛ با نگاهی به کارت پستال» نگاه نو. شماره 82. 123-125. (pdf)

مصباحي پور ايرانيان، جمشيد (1358) .واقعيت اجتماعي و جهان داستان. تهران: اميرکبير. بخش یازدهم: مدیر مدرسه. صص 164-177. (pdf)

(18 آذر) نقد ادبی پسااستعماری

*تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران : نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل دهم: نقد پسااستعماری. صص 527-622.

بهناز، نیروند و حسین پیرنجم الدین (1390) «بازنویسی پسااستعماری تاریخ: رمان بیمار انگلیسی اثر مایکل آنداچی» پژوهش ادبیات معاصر جوان. شماره 61. بهار 1390. صص 109 تا 125. (pdf)

کولتر، یاسمین (1384) «بررسی تطبیقی پسااستعماری از بوف کور» ترجمه داود خزایی. عصر پنج شنبه. شماره 90. مهر و آبان 1384. (html)

ادبیات انقلاب و جنگ

(بابا نظر، خاطرات عزت شاهي، زمستان 62، عقرب روي پله هاي راه آهن انديمشک، بي وتن، رازهای سرزمین من، زمین سوخته، دا، نورالدین پسر ایران، دسته یک، پایی که جا ماند، قیدار)

دفتر ادبیات و هنر حوزه هنری؛ مقاومت و انجمن ایران شناسی فرانسه در ایران؛ و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران (1381) .جنگ و خاطره: میزگرد بررسی ادبیات خاطره نویسی رزمندگان جنگ ایران و عراق و رزمندگان فرانسوی جنگ جهانی اول. تهران: سوره مهر.

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمدعلی صحفی (1392) «روایت زنانه از جنگ: تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا» نقد ادبی. دوره 6. شماره 21. بهار 1392. صص 85-110. (pdf)

جوادي يگانه، محمدرضا (1387) «درآمدي بر ادبيات داستاني انقلاب اسلامي» .راه. شماره 4. بهمن 1387. صص 2-3.(html)

 (25 آذر) نظریه واکنش خواننده

*تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران: نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل ششم: نظریه واکنش خواننده. صص 265-334. (pdf)

مارتین، والاس (1382) .نظریه های روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.

احمدی، بابک (1380) .ساختار و تاویل متن. تهران: مرکز. فصل یازدهم.

جواري، محمد حسين و احد حميدي کتول (1386) «سير نظريه هاي ادبي معطوف به خواننده در قرن بيستم» ادب پژوهي. شماره سوم. صص 144-176. (pdf)

سلدن، رامان و پيتر ويدوسون (1377).راهنماي نظريه ادبي معاصر. ترجمه عباس مخبر.تهران:انتشارات طرح نو. فصل سوم.

برسلر، چارلز (1386) .درآمدي بر نظريه ها و روش هاي نقد ادبي. ترجمه مصطفي عابديني فرد.  ويراستار حسين پاينده.  تهران : نيلوفر. فصل چهارم.

وات، ايان (1379) .پيدايي قصه:پژوهش هايي در باره ديفو، ريچاردسون و فيلدينگ. ترجمه ناهيد سرمد. تهران: نشر علم. فصل دوم (جماعت کتابخوان و پيدايي قصه).

اسکارپيت، روبر (1374) .جامعه شناسي ادبيات.ترجمه مرتضي کتبي. تهران: سمت. فصل 8 (مطالعه و زندگي).

کتابخواني در ايران

علي احمدي،‌ اميد (1388) .مصرف ادبيات داستاني ايرانيان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. ‏

جوادي يگانه، محمدرضا و سید ضیاء هاشمی (1386) .علل پايين بودن ميزان مطالعه در ايران.(html)

*******************************************

شيوه نمره دهي

-   حضور و مشارکت در کلاس: بيش از 2 جلسه غيبت، هر جلسه 5/. نمره کسر مي شود. هر 2 جلسه تاخير، يک جلسه غيبت محسوب مي شود. غيبت در هر جلسه، در جلسات بعدي اصلاح نمي شود. نمره مشارکت در کلاس به نمره نهایی اضافه مي شود. مشارکت بر اساس حضور فعال در کلاس و بحث در باره موضوعات مشخص مي شود.

-   آزمون میان ترم: 8 نمره (از منابع مشخص شده با * در شش جلسه اول)

-   آزمون پايان ترم: 12 نمره (آزمون پايان ترم از منابع الزامی ذکر شده در شرح درس (مشخص شده با علامت *) است. توضیح در باره آزمون پایان ترم در جلسه آخر داده خواهد شد.)

ارتباط از طريق پست الكترونيك: myeganeh@ut.ac.ir

براي مشاهده مطالب مرتبط و طرح درس و دريافت فايل ها به سايت mrjavadi.com بخش جامعه شناسی ادبیات مراجعه كنيد.