تنها راه مقابله با ماهواره، حذف تلویزیون است. مصاحبه با فصلنامه دانشجویی-تحلیلی آرمانگرا. بسیج دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج). سال چهارم. دوره جدید. شماره 12. تابستان 1392. صص 18-21. (اصل مصاحبه را در اینجا بخوانید)

تنها راه مقابله با ماهواره حذف تلویزیون است

 به کوشش : امین سهرابی ، عبدالکریم مباشر جنت ، محمد حسین خسروی

اشاره :

دکتر محمدرضا جوادي يگانه، دانشيار گروه جامعه شناسي دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. علائق پژوهشي و حوزه هاي تدريس وي عبارت است از: جامعه شناسي تاريخي، هويت و شخصيت ايراني، جامعه شناسي ادبيات و خواندن، بازاريابي اجتماعي.  از ایشان علاوه بر دهها مقاله علمی پژوهشی در حوزه علوم اجتماعی تا کنون کتابهایی مانند : تغييرات اجتماعي برنامه ريزي شده ، مساله دختران فراري ،  دين و رسانه و دانشنامه جوانمردي (فتوت). جلد اول: ريشه ها و خاستگاه به بازار نشر راه یافته است . 

نامبرده  تشويق شده در هشتمين دوره انتخاب پژوهش فرهنگي سال براي پژوهش دوراهي اجتماعي و عوامل موثر بر رفتار مردم در اين موقعيت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، و رتبه اول پژوهشگر برگزيده سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران ، پنجمين جشنواره بزرگداشت پژوهشگران برگزيده سال، مرکز تحقيقات سياست علمي کشور، وزارت علوم تحقيقات و فناوري، و رتبه سوم هشتمين دوره كتاب سال دانشجويي ، در زمينة تأليف در علوم انساني براي كتاب تغييرات اجتماعي برنامه ريزي شده (تأليف مشترك با مهدي عباسي)، را نیز در کارنامه خویش دارد . وب سایت شخصی دکتر جوادی با آدرس وبگاه: www.mrjavadi.com نیز در فضای سایبر فعال است  با هم این گفتگو را می خوانیم .

**********

با سلام و تشکر از شما به خاطر فرصتی که در اختیار ما قرار دادید به عنوان سئوال نخست نظر خود را در رابطه با تأثیر ماهواره بر جامعه بیان بفرمائید

بنده معتقدم ماهواره دارای کارکردهای مثبت و منفی می باشد. فقدان قانون واقع گرایانه موجب می شود که جنبه های واقعی یک وضعیت دیده نشود، مثلاً دو طرف خیابان توقف ممنوع است ولی ماشین ها هم پارک کرده اند و در عین حال سرتاسر خیابان هم پلیس حضور دارد. لذا این قانون در اینجا، یا درست نوشته نشده است یا جدی گرفته نشده است. در منطقه ای که دانشگاهی و بیمارستانی است و پارکینگ هم نیست، چنین قانونی معنا ندارد. یا قانون ضعیف است یا مجری قانون باور ندارد چنین قانونی باید اجرا گردد.

در باره ماهواره نیز چنین وضعی حاکم است، یعنی علیرغم ممنوعیت، بخش مهمی از جامعه ماهواره نگاه می کنند. در برنامه خنده بازار شبکه سوم، صریحا از برنامه بفرمایید شام نام برده میشود و اگر کسی این برنامه را ندیده باشد اصلاًمتوجه نمی شود. یعنی این برنامه برای مخاطبان ماهواره درست شده است و صداو سیمای جمهوری اسلامی پذیرفته که بخش بزرگی از مخاطبانش، ماهواره تماشا می کنند و این نوعی مشروعیت بخشیدن به ماهواره است. پذیرفته اند که ماهواره هست و همه تماشا می کنند، ولی باید فکری به حالشان بکنیم. ما به جای حل بحران، مدیریت بحران می کنیم. چشمانمان را بسته ایم و فقط اثرات بد ماهواره را اعلام می کنیم و می خواهیم ماهواره را جمع کنیم.

شما فرمودید یک ناهنجاری دارد هنجار می شود آیا چیزی مثل ماهواره که نسبی است می توان گفت که کارکرد دوگانه دارد؟

جامعه ما قشر های گوناگون دارد و ارزش ها و باورهای متفاوتی بر هر قشری حاکم است. و هر طیفی در جامعه منویاتش باید جایی قابل براورده شدن باشد. ما وقتی تمایلات بخش قابل توجهی از جامعه را (که لزوما اکثریت نیستند) انکار می کنیم، ناچاریم راه را در جایی دیگر باز بگذرانیم. یک عده ای در جامعه ایران می خواهند به رسانه های بین المللی دسترسی داشته باشند که خیلی هم غیرمنطقی نیست، ولی سایت خبری آنها هم فیلتر است و احتمالا مجبور به استفاده از ماهواره هستند. ار طرف دیگر رسانه ملی هم هیچ نگاهی به خواسته های بخش هایی از جامعه ندارد.

یک تعریفی از هنجار و ناهنجار در جامعه شناسی هست چیزی که اکثریت جامعه هنجار می دانند پس هنجار هست چرا جامعه با اعدام زورگیر ها مشکل ندارند ولی با گشت ارشاد مشکل ندارد ؟

چون گشت ارشاد، شیوه درستی نیست، و بسیاری از افراد جامعه آن را نمی پسندند. تلاش برای کاهش بدحجابی بد نیست، ولی به کسی که بدحجاب است، برچسب برهم زننده امنیت اخلاقی جامعه را زد. دزد ناموس نیست و با متجاوز و فاحشه متفاوت است، ولی ما همه آنها را در یک سطح قرار می دهیم و این مشکل زا است. چند نفر از اعضای جامعه ما می خواهند فیلم پورنو ببینند؟ خیلی کم اند، ولی بقیه می گویند می خواهیم آزاد باشیم و خودمان تصمیم بگیریم چه چیزی ببینیم، و شما نمی گذارید ثانیاً این رسانه برخی نیازهای ما را برآورده نمی کند و این چیزی است که ما در رسانه با آن روبرو هستیم. نتیجه می شود این که ماهواره در جامعه پذیرفته شده و این ناکارآمدی نظام فرهنگی جامعه را نشان می دهد که امکان تحقق مشروع نیازهای همه اعضای جامعه را فراهم نمی کند.

در تلویزیون در غرب، سکس و خشونت به مراتب کمتر از سینما است، چون همه به تلویزیون درسترسی دارند. سینمای آمریکا طبقه بندی سنی دارد و محدودیت هایی را برای بعضی سنین ایجاد می کند. یعنی همه، هر نوع فیلمی را نمی توانند ببینند ولی ما تقریبا هر سنی را اجازه می دهیم که هر فیلمی را ببیند، مثلاً کنستانتین که در تلویزیون پخش عام شد، در سینمای آمریکا برای کودکان پخش نمی شود. بعد از پخش فیلم هایی در باره ارواح در ماه رمضان در تلویزیون، شاهد خودکشی کودکانی بودیم که می خواستند با مردگان ارتباط برقرار کنند یا مخفیانه دوستانشان را ببینند، چرا؟ چون ما به این سن اجازه داده ایم فیلمی را ببیند، که توانایی هضم آن را ندارد.

البته من انکار نمی کنم که شبکه های متعددی برای مقابله با جمهوری اسلامی و با انقلاب شکل گرفته است. بدیهی است که تصویری که BBC  و من وتو از ایران زمان شاه پخش می کند، بهسازی شده است و تصویری آرمانی از آن دوران نشان می دهد، یا تصویری که از فرح پهلوی پخش می شود، در آن او از ایران بعد از انقلاب بد می گوید، یا رضا شاه را بر جسته می کنند. اما مساله ما اینها نیست. آنها که قصد مخالفت با نظام را دارند. اما آیا تصویری که ما از دوران گذشته نشان می دهیم، منصفانه است؟

آیا تصویری که ما در کلاه پهلوی ارائه کردیم واقعی است؟ ما تصویر واقعی از رضا شاه ارائه نمی کنیم و یک طرفه فقط میگوییم رضا شاه بد است و خدمات رضا شاه را نمی بینیم. رضا شاه خدماتی داشته و در کنارش به بیگانگان هم وابسته بوده، امنیت را در جامعه ایران آورده و البته دیکتاتوری هم ایجاد کرده. ولی چون ما فقط یک طرفه دیدیم، مردم هم دیگر باور نمی کنند.

من خیلی خطری از جانب ماهواره احساس نمی کنم ماهواره نقش همان نفس اماره ی ما را دارد. جوانی که در غلیان نیازهای جنسی  قرار دارد، به جای تصویر اروتیک چه چیزی می توانید بگذارید، هیچ. فقط توصیه می شود که تقوا پیشه کن تقوا یعنی ندیدن! نه اینکه ما مشابه تعدیل شده آن را به تو نشان می دهیم. پس در مقابل ماهواره هیچ نمی توانیم بگذاریم ما می خواهیم به عبارتی غلظت ماهواره را کم کنیم و می گوییم اگر در ماهواره بی حجابش را می بینی، این جا با حجابش را ببین! در مقابل فارسی وان ما معادل نداریم. ولی خیلی راه های منطقی دیگری هم هست که انجام نمی دهیم. مثلا اینکه وزن تلویزیون را در سبد اوقات فراغت خود کم کنیم من در جایی نوشتم در ماه رمضان تلویزیون خوب، تلویزیون خاموش است!

نکته ی دیگر این است که توصیه های دینی و پزشکی این است که شب زود بخوابید. وقتی 9 شب تا 12 شب بر نامه جذاب می گذاریم، روندی اشتباه را طی می کنیم. به جای آنکه به گونه ای برنامه ریزی کنیم که مردم شب زود بخوابند و صبح زود بلند شوند، آنها را تا دیروقت پای تلویزیون می نشانیم.

همچنین همه تاکید تلویزیون بر فیلم و سریال است. آیا جذابیت من و تو به خاطر سریال است؟ خیر. به خاطر اخبار و مستند و برنامه های متنوع است. از طرف دیگر جامعه ایران ظرفیت خوبی برای ارتباطات چهره به چهره دارد. چه ایرادی دارد در تابستان، زندگی شبانه در جامعه جریان داشته باشد، مردم شب ها پارک بروند و مغازه ها هم تا صبح باز باشد؟ احتمالا نیروی انتظامی با این کار مخالف است، در حالی که اگر مردم تا صبح بروند بیرون، خیلی امن تر است که تا صبح پای تلویزیون بنشینند.

سریال های آمریکایی در بهترین قسمت های سریال، حداکثر 20 میلیون بیننده دارد در حالی که آمریکا حدود 400-350 میلیون  نفر جمعیت دارد یعنی 5 درصد جامعه سریال را نگاه می کنند. مقایسه کنید این 5 درصد را با 90 درصد که ما در ایران داریم برای برنامه های طنز جذابی که داشتیم. یعنی جواب تلویزیون غرب را نباید با تلویزیون داد و البته خود غرب هم این قدر تلویزیون ندارد که ما داریم. این نگاه ما به تلویزیون در هیچ جای دنیا نیست، همه ی زندگی ما شده تلویزیون، در حالی که تلویزیون بیشتر برای آدم های عوام و بیکار است و برای اوقات فراغت.

اما وقتی در ایام مدرسه، تلویزیون ساعت 7 صبح تلویزیون کارتون پخش می کند،  مخاطب او چه کسی است؟ کودک غیر مدرسه ای که در آن زمان خواب است، قاعدتا برای کودکی پخش می شود که می خواهد به مدرسه برود. این بی فکری است. کودک صبح باید در آرامش و در کنار خانواده صبحانه بخورد. کودک نباید پای تلویزیون بخوابد، بلکه باید کتاب بخواند و بخوابد، بنابراین ده شب نباید برای کودکان برنامه ی جذاب پخش شود. چرا پخش می شود؟ چون تلویزیون می خواهد مخاطب جمع کند چون مدیر شبکه در مقایسه با دیگر مدیر شبکه ها می خواهد مخاطب خود را افزایش بدهد. در حالی که هر چه مخاطب تلویزیون بالا برود یعنی جامعه ابله شده است! این تعبیر نیل پستمن نویسنده کتاب «زندگی در عیش،  مردن در خوشی» است که کسی که صبح تا شب پای تلویزیون است واقعاٌ مغز او کند می شود.

برنامه ریزی فرهنگی و رسانه ای غلط است. مثلاٌ چرا در محرم که هیئت های عزاداری کار خود را به خوبی انجام می دهد و همه هم شب ها در هیات هستند، سریال پخش می شود؟ و همین طور پرسش های اساسی تر!

ما باید کم کم به این نتیجه برسیم که تلویزیون در خانه کمرنگ بشود و حتی حذف شود. وقتی تلویزیون را حذف کنید ماهواره هم حذف می شود، اما اگر تلویزیون باشد و ناکارامد باشد و  دیدن تلویزیون هم ترویج شود، ماهواره وارد می شود. تلویزیون ناکارامد  چیزی را ارائه می کند که اصلش در جای دیگری است. مثلاٌ بفرمایید شام ایرانی! مشابه نوع خارجی آن است، فقط نوع خارجی جنبه های خاصی دارد که اینجا ندارد، ضمن اینکه بفرمایید شام خارجی شوخی هایش خیلی اخلاقی تر است نسبت به بفرمایید شام ایرانی! یعنی در نوع ایرانی، شرکت کنندگان بازیگرند و متکبرند، در حالی که آن ها آدم های عادی هستند، پس خیلی جذاب تر است! خانه هایی که در بفرمایید شام خارجی نشان می دهد خیلی ساده تر و سالم تر است. لذا پخش و ساخت بفرمایید شام ایرانی زیان بیشتری دارد!

آموزه ی امام خمینی این بود که نباید یک نهاد نامناسب را اصلاح کرد (هر چند اصلاح آن هم ضرورت دارد)، بلکه باید نهاد تازه ای ایجاد کرد. مثل جهاد سازندگی در مقابل وزارت کشاورزی، سپاه و بسیج در مقابل ارتشی که پس از انقلاب ضعیف شده بود. ما باید نهاد رسانه ای برآمده از انقلاب را داشته باشیم. تلویزیون ملزومات و تبعاتی دارد، چه سخنرانی آیت ا... جوادی آملی پخش شود، چه موسیقی، هر دو خمودی است فکر نکردن است و تصویری بودن و دوری از کلیات. پس باید به سمت اصلاح کلی برویم .  درماه رمضان و شب های احیا تلویزیون باید خاموش باشد. وقتی بهترین مداح و سخنران ملی، در تلویزیون احیا می گیرد، آنهم در هر پنج شش شبکه، با چه منطقی می توان به سراغ مسجد محل رفت که روحانی آن در سطح محله است نه در سطح ملی. اینگونه تأثیر مسجد از بین رفته است. تلویزیون رقیب نهادهایی شده که بسیار موثرند مثل مسجد و گروه دوستان .... نهادهایی که موفق اند و تلویزیون ناموفق می خواهد جای همه را هم بگیرد. راه مقابله با ماهواره، حذف تلویزیون است و حذف اهمیت تلویزیون و راه دیگری هم ندارد.

جامعه ایران در تجربه ی چندین سده ای نشان داده که از ارتباطات و تعامل با دیگران ضربه نخورده است، بلکه بیشتر از دشمن خارجی و حکومت ناکارآمد داخلی ضربه خورده است.آنقدر که ما ماهواره را خطر می بینیم خطر نیست. بی اعتقادی به حکومت را ماهواره ایجاد نمی کند بلکه ناکارآمدی داخلی ایجاد می کند. چرا این روزها امید به آینده افزایش یافته است؟ چون انتخابات سالمی صورت گرفت، یعنی جامعه ای که دغدغه ی سیاسی دارد، چیزی که آن را اذیت می کند فساد اقتصادی و سیاسی است و بزرگ کردن خطر ماهواره رد گم کردن و آدرس غلط دادن است.

آیا شبکه هایی مثل فارسی وان و زمزمه که ارتباط با محارم را برجسته می کنند آسیب زا نیستند؟

البته نسل اخیر دچار دگرگونی گرایشی و عقیدتی شده است، یعنی نگاه نسبت به مذهب متفاوت شده است این خطرات ریشه اش از ماهواره نیست بلکه از شبهه هایی است که ایجاد شده و پاسخ هایی که داده نشده است. لذا به نظر می آید که در این فضا مسئله ناکارآمدی بوده و بیشتر سیاسی است. همین پخش مستقیم مذاکرات مجلس در رای اعتماد به وزرا نشان داد که مردم علاقمندند که با خبر شوند و بدانند و تغییر در ادبیات نمایندگان مجلس در روزهای دوم و سوم نشان داد که از بازخورد ادبیاتشان در جامعه مطلع شده اند و آن را اصلاح کرده اند. کما اینکه بنده اعتقاد دارم اگرخانم ها بروند استادیوم وضعیت اخلاقی آنجا بهتر خواهد شد.عده ای هستند که  فحاشی می کنند، ولی وقتی خانواده حضور داشته باشد، مقابل خانواده فحش نمی دهد . و البته هر خانواده ای هم به استادیوم نمی رود. منظور من این است که این راهکارها برای آدم معمولی است و همه را نباید به چشم آدم های معمولی دید. برای آدم نخبه که مثلا می خواهد تحصیلات داشته باشد یا فردی که برای زندگی خود برنامه دارد، نباید اسیر تلویزیون باشد. لذا اگر من و شما درگیر تلویزیون هستیم بازی را باخته ایم، در زمین کسانی بازی می کنیم که خودشان در آن زمین بازی نمی کنند مثل قاچاقچیان مواد مخدر که خودشان مصرف نمی کنند ولی آن را می فروشند و تبلیغ هم می کنند.

آقای دکتر شما معتقید که باید تلویزیون را کمرنگ بکنیم آِا به نظر شما این مسئله واقعی و شدنی است؟

بله، واقعی و دست یافتنی است. البته ما هنوز در نظام فرهنگی بحث می کنیم و وارد بحث جامعه و نظام اجتماعی نشده ایم. اول باید نظام فرهنگی بپذیرد که نیاز به جایگزین برای تلویزیون داریم، مثلا عید تلویزیون برنامه نداشته باشد، یا تاکیدش بر سریال نباشد. مردم به خانه ی هم می روند ولی در انجا هم سریال ها را دنبال می کنند. یا در ماه رمضان برنامه سرگرم کننده پخش نکنیم. عمده ی برنامه های تلویزیون 8 تا 11 شب است، زمانی که مسئولان بالا تر تلویزیون نگاه می کنند، ولی تقریبا صبح و بعداز ظهر تلویزیون تعطیل است. باید در کنداکتور برنامه های تلویزیونی بازنگری شود. سریال «فست فود ترین» برنامه ی تلویزیونی است و به همین دلیل مضرترین آن. پس سریال باید کم شود. یعنی یک سریال می بایست بارها پخش شود. ضرورتی ندارد که هرشب سه سریال پخش شود. یک سریال پخش شود ولی جذاب.

پس بنده معتقدم که دست یافتنی است. تلویزیون راهی در جهت منویات جمهوری اسلامی نیست. حتی مختارنامه هم آسیب زا بود، که من در مطلبی با عنوان «مختار عبرت بود نه آرمان» توضیح دادم.

وقتی ما هیئت داریم که به این خوبی بچه مذهبی تربیت می کند،  تلویزیون باید تربیت مذهبی را به هیئت و به مسجد بسپارد و حتی اگر تمام برنامه های مذهبی تلویزیون تعطیل بشود، ضرر نخواهیم کرد. مردم باید در مسجد روحانی را ببینند و نفس او را درک کنند نه در تلویزیون.

واقعا هیچ اتفاقی نمی افتد که تلویزیون تعطیل بشود و فقط یک شبکه داشته باشد . آیا سرگرمی و لهو و لعب با آموزه های دینی و اخلاقی ما و با انتظاری که از جوانانمان داریم، سازگار است؟

شما معتقدید که ارتباط با جوامع دیگر هیچ وقت به ما آسیب نزده است اما الان با ارتباطی روبرو هستیم که مهندسی شده است.مثلا برجسته سازی رضاشاه در یک مستند و ثبت یک تصویر مثبت از وی در ذهن مردم آیا این ها تاثیر ارتباط نیست؟

علت این که مستند رضا شاه مقبول می افتد این است که آن ها تصاویری را پخش کردند که ما پخش نکرده بودیم و صرفا تصویری یکجانبه ارائه دادیم و کلا خدمات آنها را انکار کرده بودیم. همین مستند رضاشاه هم مورد نقد فراوان واقع شد چون دیکتاتوری رضاشاه را توجیه کرده بود. لذا من و تو هم موفق نبوده است. اما جذابیت آن برنامه به این خاطر است که نظام رسانه ای ما اجازه نداده است یک تصویر واقعی و منصفانه از رضا شاه پخش شود و در کنار نکات منفی، نکات مثبت عملکرد رضا شاه هم دیده شود.کجا ما نکات مثبت رضا شاه را ارائه کردیم؟ اگر گفته بودیم مردم هم قبول می کردند در تاریخ فقط بدی رضاشاه را گفتیم. در جامعه ی ایران که راه وجود نداشته راه ایجاد کرده است و ما می گوئیم که این راه در خدمت مقاصد استعمار بوده است، ولی بالاخره راه ایجاد کرده است و امنیت در راه ها ایجاد کرده است.

ممنون از وقتی که در اختیار این نشریه قرار دادید.