سایت خبری ایلنا. دهم مهر نود و دو (اینجا)

دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی در نیمه ی سال 92، چطور می تواند سرانه ی مطالعه را تا انتهای سال اعلام کند؟ مطابق با این آمار، هر ایرانی بیش از 13 کتاب 100 صفحه ای در سال می خواند! شما در اطراف خود چند نفر کتاب خوان سراغ دارید؟

ایلنا؛ آمار سرانه ی مطالعه در کشور ما، یکی از پرچالش ترین آمارها در سال های گذشته بوده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ منصور واعظی؛ دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی در کشور؛ آمار 74 دقیقه مطالعه در روز توسط هر ایرانی را برای سال 92 تایید کرده است. رقمی که دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی آن را طرح ساخته به اذعان هر نوع کارشناسی نمی تواند مابه ازای بیرونی داشته باشد. این گزارش ضمن طرح آمارهای ارایه شده توسط این دست نهادها، به تعمیم و تضریب آن به تعداد جمعیت کشور و تحلیل نتایج آنها پرداخته است.

* آمارهای متناقض و بدعت در آمارسازی

در سال 87 علی اکبر اشعری(رئیس وقت کتابخانه ملی ایران)، سرانه مطالعه را تنها 2 دقیقه اعلام کرد که البته با لحاظ کردن کتب درسی، این رقم به حدود 6 دقیقه رسید. اما این خبر در بدو انعکاس، به سیاه نمایی محکوم شد و محمد سالاری(مدیرکل دفتر برنامه ریزی و مطالعات فرهنگی و کتابخوانی) ضمن کذب خواندن آمار سرانه 2 دقیقه ای مطالعه برای هر ایرانی در روز، آمار واقعی را 120 دقیقه اعلام کرد.

درمقابل آمار سرانه ی 2 دقیقه مطالعه در سال، منصور واعظی(دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی) در همان زمان؛ برای اولین بار آمار 79 دقیقه در روز را اعلام کرد. در آماری که واعظی ارایه داده بود، سرانه ی مطالعه ی کتب درسی، کتب ادعیه، قرآن، صفحات مجازی و هر چیزی که به خواندن ربط داشته باشد، لحاظ شده بود. البته هیچگاه اشاره نشد که این آمار چگونه و براساس کدام شیوه ی آمارگیری و در چه پروسه ی زمانی در کشور تهیه شده است. در ادامه و در واکنش به این آمار بسیار دست بالا، واعظی ناچار شد آمار تفکیک شده را در حوزه های مختلف در اختیار رسانه ها قرار دهد. به عنوان مثال آمار سرانه ی مطالعه سال 91، 75 دقیقه و 34 ثانیه محاسبه شد که 15 دقیقه و 17 ثانیه مربوط به كتاب، 21 دقیقه و 31 ثانیه برای قرآن و ادعیه، 32 دقیقه و 36 ثانیه روزنامه و پنج دقیقه و 42 ثانیه به نشریه خوانی اختصاص پیدا کرد كه هر دو فضای مجازی و فیزیكی را دربرمی گرفت.

لازم به توضیح است که «سرانه ی مطالعه» یک شاخص جهانی است که تعاریف مشترک و مشخصی و البته بسیار دقیقی دارد. مطابق با این تعریف، این شاخص تنها مطالعه ی کتاب(آن هم از نوع غیردرسی) را دربرمی گیرد؛ یعنی نه مطبوعات، نه سایت های اینترنتی و مجازی و نه کتاب های ادعیه هیچک در سرانه ی مطالعه نباید لحاظ شوند لذا شیوه ی اعلام آمار از سوی نهادهای کتابخوانی کشور، کاملا ابداعی و منحصر به فرد بوده است.

* اعلام سرانه مطالعه؛ از تخمین تا خیال

مطابق با آمارهای جهانی، آمریکایی ها 20 دقیقه، انگلیسی ها55 دقیقه و ژاپنی ها 90 دقیقه از وقت خود را در هر شبانه روز به مطالعه ی کتاب اختصاص می دهند. بر این اساس آماری که از سرانه ی مطالعه ی کتاب در ایران درکنار تمام نوسانات عددی(سرانه مطالعه ی کتاب در ایران در کمترین زمان از دو دقیقه به 15 دقیقه و در ادامه به بیش از 18 دقیقه افزایش یافته است) تاکنون ارایه شده، نشان می دهد که ایرانیان تقریبا به میزان آمریکایی ها به مطالعه ی کتاب علاقمند هستند. به همین دلیل علی اسماعیلی(معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد) خوشحال از چنین آماری، در حاشیه بازگشایی نمایشگاه کتاب شهرکرد گفته: «سرانه مطالعه کتاب در کشور 18 دقیقه و 47 ثانیه است و باید تلاش کنیم این میزان افزایش یابد.».

با این حساب ایران در رنکینگ سرانه ی مطالعه باید جایگاه واقعا آبرومندانه و قابل افتخاری داشته باشد. اما به راستی چقدر می توان به این آمار و جایگاه، دل خوش و مطمئن بود؟!

منصور واعظی (دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی)، روز گذشته 9 مهرماه اعلام کرده: «سرانه مطالعه امسال با سال گذشته تغییری نکرده و همان 74 دقیقه در روز است که شامل مطالعه قرآن، ادعیه ، روزنامه ، نشریات، فضای مجازی و... می شود.» اولین سوالی که به ذهن ها متبادر می شود، این است که چطور در نیمه ی سال، می شود سرانه ی مطالعه ی کل سال را اعلام کرد!؟ اصول آمارگیری در همه جای دنیا روشن و مبرهن است؛ آنچنانکه برای رسیدن به شاخصه های سرانه مربوط به یک سال، طبیعی است که یک جامعه ی آماری می بایست در طول یکسال مورد مطالعه قرار گیرند، چه بسا میزان مطالعه این افراد به تناسب فصول سال و المان هایی چون بازگشایی مدارس و دانشگاه ها، اوقات فراغت و... متغیر باشد. پس این چه آمار سرانه ای ست که از همان شهریور و مهرماه صراحتا اعلام می شود؟ پس در گام نخست، صحت و سلامت این آمار زیر سوال است!!!

* در اطراف شما، چند کتاب خوان وجود دارد؟

فرض را می گذاریم که سرانه مطالعه کتاب طبق آخرین آمارها که تغییری هم نداشته، برای سال 92، حداقل 18 دقیقه (و نه 18 دقیقه و 47 ثانیه) باشد. اینکه در نیمه ی سال 92 هستیم و نمی شود آمارها را برای 6 ماه نیامده تعمیم داد را نیز نادیده می گیرم. با این حساب اگر هر ایرانی 18 دقیقه از وقت روزانه اش را به مطالعه کتاب اختصاص بدهد، با ضرب کردن این رقم در روزهای سال (365 روز) به این نتیجه می رسیم که هر ایرانی در سال 6 هزار و 570 دقیقه کتاب می خواند.

اگر این عدد را در جمعیت ایران (75 میلیون نفر به صورت تقریبی) ضرب کنیم، به عدد 492 میلیارد و 750 میلیون دقیقه می رسیم که جمع دقایق مطالعه در کل کشور و از سوی تمامی مردم است! که رقم قابل توجهی ست. در ادامه اگر فرض کنیم میانگین تعداد صفحات کتاب ها، 100 صفحه باشد و برای مطالعه ی هر صفحه به صورت میانگین 5 دقیقه زمان لازم باشد (برای هر کتاب 500 دقیقه) با تقسیم جمع دقایق مطالعه کتاب در کشور به رقم 985 میلیون و 500 هزار می رسیم که معنایش این است که در کشور ما، سالانه (حداقل در یکی دو سال اخیر) 985 میلیون و 500 هزار خوانش بر کتاب (چه هر کتاب توسط یک مخاطب خوانده شود و چه بیشتر) صورت می گیرد.

حالا اگر این تعداد خوانش را بر تعداد جمعیت کشور تقسیم کنیم، به عدد 13.14 می رسیم که به این معناست که هر ایرانی در طول یکسال، به صورت میانگین بیش از 13 جلد کتاب می خواند! این رقم، آخرین رقم احتسابی در این گزارش بود.

نتیجه گیری به عهده ی مخاطب؛ که می تواند حداقل با بررسی افرادی که می شناسد(چه در خانواده، چه در فامیل و چه در محل کار و...) درباره عادات مطالعه ی آن ها اطلاع داشته باشد و در مورد آمار سرانه ی مطالعه ی کتاب نظر بدهد! البته یادمان نرود که آمارها بر کل جمعیت بسته شده؛ در حالی که جمعیتی که از آن ها انتظار مطالعه می رود، به مراتب پایین تر از 75 میلیون است. یعنی جمعیتی که امکان و بضاعت کتاب خوانی را در جامعه دارند، می بایست جور آن ها که امکان و بضاعتش را به هر دلیل ندارند، بکشند؛ یعنی کتاب خوان ها به مراتب بیشتر از 13 جلد کتاب در سال بخوانند تا آمار 18 دقیقه کتاب به عنوان سرانه مطالعه در سال، محقق شود.