منتشر شده در عصر ایران . ۴ مرداد ۱۳۹۱ اصل مطلب را در سایت عصر ایران در اینجا بخوانید.


می گویند زمان ناصرالدین شاه كه تلگراف برای اولین بار به ایران آمده بود، مردم از هیبت و شوكت سیستم ارتباطی جدید دچار حیرت شده بودند و باورشان نمی شد، بشود تنها به وسیله یك سیم از شهری با شهر دیگر ارتباط برقرار كرد.
بعضی ها حتی پا را فراتر گذاشته و فكر می كردند، در این سیم های تلگراف اجنه و شیاطین لانه كرده اند كه چنین قابلیت عجیبی را دارد، میرزا علیقلی خان مخبر الدوله، وزیر مخابرات برای ریشه كن شدن این خرافات، تصمیم گرفت برای چند روز استفاده از تلگراف را مجانی كند و مردم را با این وسیله ارتباطی آشتی دهد.

چند روز گذشت و تدبیر وزیر كارگر افتاد، به طوری كه سیل مردم به سمت تلگراف خانه ها روانه شد و خیلی از متصدیان از این شلوغی به ستوه آمدند، هر چه باشد، حرف، مفت بود و معمولاً از همه چیزهای مفت استقبال می شود.
كار به جایی رسید كه وزیر قجری بخشنامه ای را صادر كرد و از تلگراف خانه داران خواست كه بر سردر تلگراف خانه ها بنویسند؛ «از این به بعد حرف مفت قبول نمی شود»، اینگونه بود كه تركیب دو كلمه ای «حرف مفت» وارد فرهنگ شفاهی ما شد و افرادی که بدون تامل و اندیشه و غالباً از سر جهل S اما با تظاهر به دانایی- سخن می گویند، متصف به صفاتی چون «مفت گو » شدند.

حرف مفت از آنجا كه كنتور ندارد، همه جا و در مورد همه چیز گفته می شود. مفت گویان كسانی هستند كه همه چیز می دانند. از این رو «همه چیزدانی» و «خوددانشمندپنداری» همزاد مفت گویی است و هرچه اعتماد به نفس كاذب افراد از نظر دانش و معلومات بالاتر باشد، به همان نسبت، میزان مفت گویی شان هم بیشتر می شود.

انگلیسی ها برای توصیف انسان هایی كه از هردری سخنی می گویند و در هیچ یك از آنها تخصصی ندارند، اصطلاح خاصی دارند: « Jack of a trades but master of none».
این جمله توصیفی در فرهنگ آنها، برای معرفی افرادی به کار می رود که در اکثر زمینه ها اندک معلوماتی دارند، اما در هیچ کدام از آنها متخصص و صاحب نظر نیستند. از این رو با كمی اغماض می توان ادعا كرد كه مفت گویی و همه چیزدانی مختص كشور ما محسوب نمی شود، اما كتمان نمی توان كرد به لحاظ شدت و ضعف این خصیصه، تفاوت بسیاری میان ما ایرانیان و آنها وجود دارد، اینجا خیلی از افراد علی رغم اینکه در خیلی از زمینه ها همان اندک اطلاعات را هم ندارند، به شدت احساس تخصص می کنند و در اظهار نظر حد و مرزی برای خود قائل نیستند.

مفت گویان همه جا هستند، تنها کافی است که چشمان خود را باز کنیم و خوب اطراف خود را بررسی كنیم؛ كسانی که وقت و بی وقت از امور شخصی چون روابط جنسی گرفته تا عرفان، روانشناسی و سیاست را مورد كنكاش قرار داده و در باب آنها حکم صادر می کنند. چنان پرشور و با اطمینان هم این کار را می کنند که هر کس نداند، تصور می كند با یک پروفسور تمام عیار در زمینه مورد بحث مواجه است.

فراتر از آن، اگر صادق باشیم، این خصیصه نامیمون دامن خیلی از خودمان را هم گرفته است. احتمالاً خیلی موقع ها نقش یک کارشناس بالفطره را در زمینه ای که هیچ دانش و تخصصی در آن نداریم ایفا کرده ایم و به ورطه مفت گویی فرو افتاده ایم. به هنگام مواجهه با دوستی که مشکلات خانوادگی و عاطفی دارد، رول یک مشاور ماهر را بازی كرده ایم و در قبال فردی که مثلاً با همسایه خود درگیر شده، در قامت یک مشاور حقوقی چیره دست ظاهر شده ایم.

مفت گویی منحصر به قشر یا گروه خاصی هم نیست، از سطح كوچه و خیابان گرفته تا سطوح بالای تحلیل و تفسیر، افرادی دچار این آسیب هستند، چه بسیار روشنفكران و نویسندگانی كه جهل-یا حداقل دانش اندك- خود را در پوششی از الفاظ پرطمطراق پنهان می كنند و در اظهارات و مكتوباتشان همیشه لفظ بر معنا غلبه دارد، به طوری كه بعد از چند بار خواندن، آدم احساس می كند هیچ چیز نخوانده است، چرا كه با مجموعه ای از درشت گویی ها مواجه است كه هیچ معنایی ندارد.

مفت گویی اگر در كنار فن بیان خوب و رندی قرار بگیرد، تركیب فریبنده و در عین حال خطرناكی به وجود می آید. بسیاری از افرادی كه این روزها در جامعه ما قدر می بینند و به مناسبت «آسمان به ریسمان بافی»، بر مصادر مختلفی تكیه زده اند مصداق تمام عیار همین تركیب هستند، یك روز فیلم و كارتون نقد می كنند و روز دیگر در قامت یك تحلیل گر ارشد، خود را با كسینجر و امثالهم مقایسه می كنند، روزهای دیگر هم مشغول اظهار نظر در حوزه دیگر تخصص های بی شمار خود هستند.

بدون شک اما تمام کسانی که از طریق مفت گویی و همه چیزدانی شهرتی به هم زده اند و تریبون ها یافته اند، عصاره فرهنگ عمومی جامعه ما هستند. تفاوت ها شاید در حد همان خصوصیات گفته شده S فن بیان و رندی- باشد، وگرنه در اصل عمل تفاوتی نیست، خیلی از ما هم اگر آب بیابیم، شاید از دیگران شناگرتر باشیم.

مفت گویی و همه چیزدانی هم همچون آسیب های فرهنگی دیگر هزینه های زیادی را به دنبال دارد؛ مفت گویان از آنجا كه معتقدند خودشان همه چیز می دانند، دیگر به تخصص و متخصص بهایی نمی دهند و به همین مناسبت اگر بر مصدری گمارده شوند، به شدت بر خلاف قاعده منطقی «سپردن كار به كاردن» عمل می كنند.

از آن گذشته، مفت گوی همه چیزدان، مشورت پذیر نمی تواند باشد و به همین مناسبت استبداد رای سرنوشت محتوم مبتلایان به این آسیب است.
کسی که خود را کارشناس همه رشته ها می داند، جز بله قربان گویان، فرصت حضور در کنارش را نمی یابند. این روحیه، دشمن کار جمعی است كه فعالیت جمعی در جایی كه هر كسی خود را بی نیاز از دیگران می داند، از اساس موضوعیت ندارد.

كسی كه تصور می كند همه چیز می داند، جرات گفتن «نمی دانم» ندارد، حتی اگر آدرسی را هم از آنها بپرسید كه نمی شناسند، راهنمایی غلط راحت تر از گفتن نمی دانم است! از این رو این افراد اغلب سبب گمراهی اطرافیان خود می شوند و با مشاوره های بی جا و عاری از تخصص خود، كار را خراب تر می كنند.

این روحیه سلسله مراتب را به هم می زند، بازیکن به اجتهاد خودش عمل می کند و توصیه های مربی را به کناری می نهد، دانشجو خود را فراتر از استاد می بیند، طلبه اجازه جسارت به ساحت مرجع را به خود می دهد و بسیار اتفاقات دیگر كه نمونه شان در جامعه ما بسیار است و ذكرش در این مقال نمی گنجد. آنچه اهمیت دارد، این است كه هر یك از خودمان شروع كنیم، اولین گام هم این است كه با خود صادق باشیم و پس از وقوف به دنبال رفع آسیب برویم، اما به راستی ، ما در بررسی و پایش خصوصیات مان، چقدر با خودمان صادق هستیم؟