وزیر ارشاد در سخنان اختتامیه بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفت:

«برخلاف آنچه که مشهور شده و بعضا توسط رسانه ها بی توجه به آن دامن زده می شود، جامعه ما جامعه ای بی نسبت با کتاب نیست و جدا از پیشینه تاریخی، در همین وضعیت کنونی ما با کتاب قهر نیستیم. گمان ما این است که آمار حضور در نمایشگاه امسال کمتر از 5 میلیون نفر نیست. اگر این رقم را در 270 هزار عنوان کتابی که در نمایشگاه بود ضرب کنیم ببینید چه اتفاقی می افتد؛ رویت یار مهربان در تیراژ میلیونی و میلیاردی.

کسانی می گویند که سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پائین است. من هم ادعا نمی کنم که بسیار بالاست اما می گویم که همین تیراژ و عناوین که در سال قبل به 54 هزار عنوان رسید را اگر در 3700 (تیراژ متوسط کتاب) و متوسط صفحات کتاب یعنی 100 صفحه ضرب کنیم به رقم قابل توجهی می رسیم که اگر آن را در نفوس ایرانیان که بالای 50 میلیون نفر است حساب کنیم یک رقم میلیاردی به دست می آید و بسیار بیش از آن اعدادی است که توسط رسانه ها در این مورد اتهام زده می شود.

حتی اگرهمه آن کتابهایی که خریده می شود و در فروشگاه ها و کتابخانه ها قرار می گیرد خوانده نشود (که صد البته ده ها بار خوانده می شود)، اگر همه آنها را به یک سوم تقلیل دهیم آنچه به عنوان سرانه مطالعه به دست می آید بازهم بسیار بیش از آن رقمی است که گفته می شود.» (خبرگزاری مهر، 22 اردیبهشت 1378)

اگر وزیر محترم ارشاد این نظرات را بصورت یک واقعیت آماری بیان کرده باشد، باید در آن تردید جدی کرد. ضرب 5 میلیون بازدید کننده در 270 هزار عنوان کتاب، بر این فرض استوار است که «همه» بازدیدکنندگان، «همه »کتاب های ارائه شده در نمایشگاه را دیده اند. اگر برای دیدن هر کتاب تنها 10 ثانیه زمان لازم باشد، مشاهده همه کتاب ها 750 ساعت زمان می برد، یعنی 75 روز (با ملاحظه 10 ساعت در روز برای استفاده از نمایشگاه). البته تعداد زیاد استقبال کنندگان از نمایشگاه کتاب، یک فرصت جدی برای برنامه ریزان کتاب است.

همین مساله در باره میزان مطالعه در ایران صادق است. وزیر ارشاد ادعا کرده که با توجه به چاپ 54 هزار عنوان کتاب با تیراژ متوسط 3700 عنوانی و 100 صفحه ای، یک رقم میلیاردی استفاده از کتاب به دست می آید. یعنی هر ایرانی در سال 399.6 صفحه کتاب می خواند، بیش از یک صفحه در روز.

اما نکته در اینجاست که بسیاری از این کتاب ها چاپ دوم هستند و تنها 22000 عنوان چاپ جدید است. از این تعداد هم 9000 عنوان آن کتاب کمک آموزشی است. متوسط بالای تیراژ هم به همین کتاب ها باز می گردد. لذا باید در آمار تجدید نظر کرد

آمار خانه کتاب در سال 1384 نشان می دهد که از 51510 عنوان کتاب، 7201 عنوان علوم عملی، و 4410 عنوان زبان است. در سایر موضوعات نیز کتاب های بازاری و کمک آموزشی را باید از میزان کل کم کرد. در هر حال، تمام این آمارها، مصرف را بر اساس تولید می سنجد و این چندان نمی تواند درست باشد. به عنوان مثال، اینکه یک کتاب چند بار خوانده می شود (که وزیر آن را ده ها و صدها بار می داند)، نمی تواند ادعای پذیرفته شده ای باشد.

اولا چرا وزارت ارشاد، دست به یک تحقیق روشن ملی در باب میزان مطالعه دست نمی زند تا از این تشتت در آمار جلوگیری شود، ثانیا مشاهدات نشان می دهد که وضعیت مطالعه در ایران بسیار پایین است، حتی در مقایسه با برخی کشورهای در حال توسعه. نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری در ایران، لااقل برای وزیر محترم ارشاد می تواند فصل الخطاب باشد. بر این اساس، باید برای افرایش میزان مطالعه در ایران فکری اساسی کرد و به آمار و تعبیرهای غیرمتعارف از آن دلخوش نکرد.

البته تمام این مباحث نافی تشکر از زحمات ارشاد در برگزاری نمایشگاه نیست.