طرح درس مباني تاريخ اجتماعي ايران (۴۰۰۲۳۱۲۰۰۸۵۲۲)

نيمسال دوم  ۱۴۰۰-۱۴۰۱

دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران

زمان: دو‌شنبه‌ها ۱۶ تا ۱۸

درس تاریخ اجتماعی ایران، می کوشد تا مهمترین رویدادهای تاریخ ایران را بکاود و به دانشجویان کمک می‌کند تا به‌صورت ویژه درباره رویدادهای تاریخی که نظرات متفاوت و مغشوش وجود دارد، به درک درستی از آن آشنا سازد. دوره زمانی این بررسی، تمرکز بر ایران جدید، یعنی از آغاز عصر صفوی تا پایان دوره رضاشاه دارد. این دوره، شامل شکل‌گیری ایران جدید، بزرگترین پیروزی‌ها و دشوارترین شکست‌ها، آغاز جنبش‌ها و انقلابات، و اصلاحات اجتماعی است. همچنین از لحاظ اجتماعی در ابتدای این دوران، زندگی ایرانیان مانند هزار سال پیش از آن بود و در انتهای این دوران، وارد عصر مدرن تاریخ ایران شده بود. هدف درس نیز این است که دانشجویان با پژوهش‌های اصلی و مهم در باره این مقطع آشنا شوند و بتوانند تحلیل درست و دقیقی از این دوره تاریخی ارائه کنند.

دانشجویان علاوه بر مطالعه مقدماتی منابع ارائه‌شده، با حضور فعال و مشارکت در مباحث کلاس، و نیز ارائه سه کارنوشت خواسته‌شده در زمان‌های مشخص‌شده در جریان مباحث اصلی درس قرار می‌گیرند و نمره نهایی آنان،‌ علاوه بر دو مورد پیش‌گفته، آزمون میان‌ترم و پایان‌ترم را در برمی‌گیرد. دستیار آموزشی کلاس،‌ خانم روح‌الامین، دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه تهران است.

منابع اصلی این ترم شامل مقالات یا فصولی از کتاب ها است که با علامت * مشخص شده است (متن این منابع به صورت pdf یا قالب های دیگر نیز در دسترس است)؛ به همراه مطالبی که در کلاس درس بیان می شود. در گزینش منابع اصلی درس، تلاش شده تا نظرات متفاوت و نیز جدید در باره تاریخ ایران معرفی شود. علاوه بر منابع اصلی، منابع مرتبط دیگر هم در هر جلسه معرفی شده است و متون در دسترس مرتبط با آن منابع هم آمده است.

برای آشنایی کلی با تاریخ ایران، کتابِ تازه‌منتشرشده با نام تاریخ ایران؛ پژوهش آکسفورد (دریایی، ۱۳۹۹) مي‌تواند براي آشنایی کلی و مقدماتی مورد استفاده قرار گيرد. نویسندگان فصول این کتاب تلاش کرده‌اند نه‌فقط تاریخ ایران عصر جدید، بلکه تا حد امکان کل تاریخ ایران را بازگو کنند. این اولین و شاخص‌ترین تفاوت این کتاب با کتاب‌های دیگری است که دربارۀ تاریخ ایران نگاشته شده است. دوم آن‌که متخصصان هر دوره با مقالات تخصصی در حوزۀ مطالعاتشان اطلاعاتی قابل فهم در اختیار دانشجویان و علاقه‌مندان قرار می‌دهند:

دریایی، تورج (گردآورنده) (۱۳۹۹) .تاریخ ایران؛‌ پژوهش آکسفورد. ترجمه خشایار دیهیمی و محمدرضا جعفری. تهران:‌ فرهنگ نشر نو. (فصول دوازده تا پانزده)

  همچنین دو کتاب قدیمی‌تر و البته معتبر، هم برای مطالعه تکمیلی مناسب است:

آبراهاميان، يرواند (1389) .تاريخ ايران مدرن. ترجمه محمدابراهیم فتاحی. تهران: ني. سه فصل اول این کتاب دوره قاجار تا پایان سلطنت رضاشاه را بررسی می کند.

فوران، جان (1377) .مقاومت شكننده: تاريخ تحولات اجتماعي ايران از صفويه تا سالهاي پس از انقلاب  اسلامي. ترجمه احمد تدين. تهران: رسا. فصول دوم تا ششم.

عناوین موضوعات هر جلسه به همراه منابع آن در ادامه آمده است:

۱.                   (25 بهمن) آزمون اولیه + توضیح طرح درس+ کلیات تاریخ اجتماعی و روش تحقیق در تاریخ اجتماعی

-  نوذری، عزت‌الله (۱۳۹۴) .تاریخ اجتماعی ایران: از آغاز تا مشروطیت، تهران: خجسته.

-  شعبانی، رضا (۱۱۳۹۵) .مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: قومس.

-  *برک، پيتر (1381) .تاريخ و نظريه اجتماعي. ترجمه غلامرضا جمشيديها. تهران: دانشگاه تهران. فصل اول  pdf و فصل دوم. pdf (ترجمه دیگری از این کتاب هم در دسترس است:‌ برک، پیتر،‌ ۱۳۹۵) .تاریخ و نظریه اجتماعی. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران:‌ طرح نقد.)

-  مک‌رایلد، دانلد و آورام تیلور (۱۳۹۷) .نظریه اجتماعی و تاریخ اجتماعی. ترجمه محمد غفوری. تهران: سمت.

-  اتابکی، تورج (۱۳۸۲)‌ «تاریخ اجتماعی؛ نگاه از پایین» .کتاب ماه علوم اجتماعی. شهریور و مهر ۱۳۸۲. صص ۳-۶. pdf

-  هخت،‌ ژان (۱۳۹۹) «تاریخ اجتماعی» ترجمه حسن زندیه. فصلنامه تاریخ اسلام. شماره ۴۵-۴۶ بهار و تابستان ۱۳۹۰. صص ۱۶۱-۱۸۲. pdf

-  فربرن،‌ مایلز (۱۳۹۴) .تاریخ اجتماعی: مسائل،‌ راهبردها و روش‌ها. ترجمه ابراهیم موسی‌پور بشلی و محمدابراهیم باسط. تهران:‌ سمت.

-  موسی‌پور، ابراهیم (۱۳۸۶) «تاریخ اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخی»  فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی. سال سوم. شماره ششم. پاییز و زمستان ۱۳۸۶. صص ۱۴۱-۱۵۵. pdf

۲.                    (2 اسفند) ایران جدید: قرون اولیه پس از اسلام و شکل گیری هویت جدید ایرانی در عصر صفوی

-  چوکسی، جمشیدکرشاسپ (۱۳۸۱) .ستیز و سازش: زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده های میانه. ترجمه نادر میرسعیدی. تهران:‌ ققنوس.

- دنت، دانیل (۱۳۵۴) ..مالیات سرانه و تاثیر آن در گرایش به اسلام. ترجمه محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.

-  زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۴۳) .تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران:‌ امیرکبیر.

-  مطهري، مرتضي (۱۳۴۹) .خدمات متقابل اسلام و ايران. تهران: صدرا.

- فراي، ريچارد (1364) .عصر زرين فرهنگ ايران. ترجمه مسعود رجب نيا. تهران: سروش.

- طباطبایی، سیدجواد (1390) .خواجه نظام الملک طوسی: گفتار در تداوم فرهنگ. تهران: نگاه معاصر.

- ماسينيون، لويي (1381) «ارزش و اهميت بين المللي همکاري هاي متفکران ايراني در قرون وسطي براي اعتلاي تمدن اسلامي» در: هنري کربن و ديگران .روح ايراني. ترجمه محمود بهفروزي. تهران: نشر پندنامک. صص 93-114.pdf

-  *زيباکلام، صادق (1382) .ما چگونه ما شديم؟ ريشه‌يابي علل عقب‌ماندگي در ايران. تهران: روزنه: چاپ دوازدهم. فصل پنجم: خاموش شدن چراغ علم. صص 201-284. pdf

کارنوشت اول (زمان تحویل: 10 اسفند): سقوط صفویه

در این کارنوشت از دانشجویان خواسته می‌شود، روایت مختصری از سقوط صفویه به همراه بررسی علل سقوط آن،  در حدود هزار کلمه و در قالب ورد، به همراه ذکر منابع به ایمیل Zs.rooholamin@ut.ac.ir ارسال شود.

 ۳.                   ( 9 اسفند) عناصر هویت ایرانی در عصر صفوی و مروری بر تاریخ صفویه

- رجايي، فرهنگ (1382) .مشکله هويت ايرانيان امروز. تهران: ني.

- *سيوري راجر (1374) .ايران عصر صفوي. ترجمه كامبيز عزيزي. تهران: نشر مركز.  فصل هشتم: ساختار اجتماعی و اقتصادی دولت صفوی. صص ۱۷۴-۲۰۰.

-  شريعتي، علي (1377) .تشيع علوي، تشيع صفوي. تهران: چاپخش.

-  هینتس، والتر (۱۳۷۷) .تشکیل دولت ملی در ایران. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی.

-  پرونده ویژه مجله آگاهی نو (شماره دوم، زمستان ۱۳۹۹) در باره راهبرد نوصفوی‌گری. صص ۱۵۰-۲۳۵.

-  اینالجیق، خلیل (۱۳۹۶) .امپرتوری عثمانی. عصر کلاسیک ۱۳۰۰م.-۱۶۰۰ م.. ترجمه عبدالعلی اسپهبدی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. (ترجمه دیگر با عنوان: امپراطوری عثمانی عصر متقدم ۱۳۰۰- ۱۶۰۰. ترجمه کیومرث قرقلو،‌تهران:‌ بصیرت. ۱۳۸۸)

۴.                      (16 اسفند) تاج و ترس: پادشاهی در ایران

- ویتفوگل، کارل (1388) .استبداد شرقی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: ثالث.

- شهابی، هوشنگ و خوان لیز (گردآورندگان) (۱۳۸۰) .نظام های سلطانی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران:‌ شیرازه.

-  سودآور، ابوالعلاء (1385) .فره ايزدي. تهران: ني. pdf

- *کاتوزيان، محمدعلي همايون (1380) «فره ايزدي و حق الهي پادشاهان» .تضاد دولت و ملت: نظريه تاريخ و سياست در ايران. تهران: ني. صص 73-105. pdf

- *آبراهاميان، يرواند (1387) «استبداد شرقي: بررسي ايران عهد قاجار» .مقالاتي در جامعه شناسي سياسي ايران. ترجمه سهيلا ترابي فارساني. تهران: پرديس دانش و شيرازه. صص 1-55. pdf آبراهاميان در اين مقاله بلند، نظريه استبداد ايراني (نظريه کاتوزيان) را نقد کرده است.

- مجتبايي، فتح الله (1352) .شهر زيباي افلاطون و شاهي آرماني در ايران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ايران باستان.

- طباطبايي‌ فر، سيد محسن (1384) .نظام هاي سلطاني از ديدگاه انديشه سياسي شيعه. تهران: ني.

- دریایی، تورج (گردآورنده) (۱۳۹۹) .نهاد پادشاهی در ایران؛ مجموعه مقالات. ترجمه مهناز بابایی. تهران: آبی پارسی. (صفحات اولیه کتاب: pdf)

- کواکبی،‌ عبدالرحمن (۱۳۷۸) .طبایع الاستبداد یا سرشتهای خودکامگی. ترجمه عبدالحسین میرزاقاجار. نقد و تصحیح محمدجواد صاحبی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. pdf

۵.                   (23 اسفند) غلامان و اقلیت‌ها

-  باغدیانتس، اینا و سوسن بابایی و معصومه فرهاد و کاترین بابایان و  مک کیب (۱۳۹۰) .غلامان خاصه، نخبگان نوخاسته دوران صفوی، ترجمه حسن افشار. تهران:‌ مرکز.

-  دلریش،‌ بشرا (۱۳۹۶) .جایگاه سیاسی غلامان در تاریخ ایران. تهران:‌ هزار.

-  *مارتین، ونسا (۱۳۸۹) «فصل هشتم: برده‌داری و بردگان سیاه در ایران در سده‌ی نوزدهم» در: دوران قاجار. ترجمه افسانه منفرد. تهران:‌ آمه. صص ۲۶۱-۲۹۴.

-  مارتین،‌ ونسا (۱۳۸۲) «توقف تجارت برده و اوضاع داخلی ایران»‌ نشریه تاریخ روابط خارجی. شماره ۱۷. زمستان ۱۳۸۲. صص ۴۵-۵۸.

-  عیلپور، نرگس (۱۳۸۹) «منع برده‌فروشی در عصر قاجار به روایت اسناد (از ۱۲۵۷ تا ۱۳۰۰ ق.)» مجله مطالعات اسلامی:‌ تاریخ و فرهنگ. سال چهل و دوم. شماره پیاپی ۴/۸۵. پاییز و زمستان ۱۳۸۹. صص ۱۴۹-۱۷۸. pdf

-  بیگدلو، رضا و مهران حیدری (۱۳۹۹) «کارکرد و جایگاه خواجگان در دولت هخامنشی»‌ .نشریه مطالعات تاریخ فرهنگی. شماره ۴۶. زمستان ۱۳۹۹. صص ۲۵-۵۱. pdf

-  دارالشفاء،‌ یاشار (۱۴۰۰) .مروری بر روایت‌ها از تبار شخصیت حاجی فیروز. تهران:‌ دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران. pdf

۶.                   (۱۵ فروردین) دولت: ساختار سیاسی و نظام اداری در ایران؛ نظام ایلیاتی و پیامدهای سیاسی آن

- مارتين، ونسا (1389) .دوران قاجار: چانه زني، اعتراض و دولت در ايران قرن نوزدهم. ترجمه افسانه منفرد. تهران: کتاب آمه. فصل چهارم: «اصفهان: اعتراض مردمي، نظارت اجتماعي و شکل گيري تشريک مساعي» صص 129-155.pdf

- *سریع القلم، محمود (1389) .فرهنگ سیاسی ایران. تهران: فرزان روز. فصل سوم: فرهنگ سیاسی ایران؛ مبانی تاریخی و عشیره ای. ص 54-73. pdf

- ماوردی، علی بن محمد (1391) .آیین حکمرانی. ترجمه و تحقیق حسین صابری. تهران: علمی و فرهنگی.

- کلونزر، کارلا (1389) .دیوانسالاری در عهد سلجوقی: وزارت در عهد سلجوقی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: امیرکبیر.

- رربورن، کلاوس میشائیل (1383). نظام ایالات در دوره صفویه. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: علمی و فرهنگی.

- نویدی، داریوش (1386) .تغییرات اجتماعی-اقتصادی در ایران عصر صفوی. ترجمه هاشم آغاجری. تهران: نی.

- اجلالي، فرزام (1373) .بنيان هاي حکومت قاجار: نظام سياسي ايلي و ديوانسالاري مدرن. تهران: ني.

- میگدال، جوئل (1395) .دولت در جامعه: چگونه دولت‌ها و جوامع یکدیگر را متحول ساخته و شکل می‌دهند؟ ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران: کویر.

- *سميعي اصفهاني، عليرضا (1387) «جامعه قدرتمند، دولت ضعيف: تبيين جامعه شناختي مناسبات دولت-جامعه در ايران عصر قاجار». فصلنامه سياست. مجله دانشکده حقوق و علوم سياسي. دوره 38. شماره 3. صص 117-143. (مقاله بر اساس مدل میگدال است.).pdf

- حافظ نيا، محمدرضا و سيد هادي زرقاني (1382) «الگوي حاکم بر فرايند پيوستگي و گسستگي سرزميني در ايران (از صفويه تا انقلاب اسلامي)» پژوهش هاي جغرافيايي. شماره 45. صص 75-90. pdf

- زاهدي، شمس السادات و حميد تنکابني (1388) «درآمدي بر ريشه شناسي نهاد ديوانسالاري ايران در دوره اول قاجار» فرهنگ، ويژه تاريخ. شماره 71. صص 109-146. pdf

- افشار، ايرج و حسين محجبوبي اردکاني (تصحيح و حاشيه) (1363) .چهل سال تاريخ ايران در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه. (المآثر و آلاثار نوشته محمد حسن خان اعتماد السلطنه). تهران: اساطير «القاب دوره قاجار» صص 310-320.pdf فهرست کتاب آلماثر و آلاثار نيز شرح خوبي است از ساختار اداري عهد ناصري. pdf

کارنوشت دوم (زمان تحویل: 23 فروردین): ترکمانچای

در این کارنوشت از دانشجو خواسته می‌شود دلایل لزوم بستن عهدنامه ترکمنچای، فواید و مضار آن را در قالب فایل ورد  و در حدود هزار کلمه تا تاریخ  23 فروردین 1401 با ذکر منابعی که استفاده کرده‌است، به ایمیل Zs.rooholamin@ut.ac.ir ارسال شود.

۷.                   (۲۲ فروردین) حمله افغا‌ن‌ها و سقوط صفویه

-*فوران، جان (۱۳۷۷) «فصل سوم:‌ دگرگونی اجتماعی در ایران از ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ میلادی» .مقاومت شکننده:‌ تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه احمد تدین. تهران. رسا. صص ۹۹-۱۲۶.

- لاکهارت، لارنس (۱۳۸۰) .انقراض سلسله صفویه. ترجمه اسماعیل دولتشاهی. تهران: علمی و فرهنگی. (چاپ اول: ۱۳۴۴)

- *متی،‌ رودی (۱۳۹۳) «پیش‌گفتار». ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان. ترجمه حسن افشار. تهران:‌ مرکز. صص ۶-۱۸.

- *متی،‌ رودی (۱۳۹۳) «فصل هفتم:‌ دین در اواخر عصر صفوی». ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان. ترجمه حسن افشار. تهران:‌ مرکز. صص ۱۸۳-۲۰۲.

- طباطبایی،‌ سیدجواد (۱۳۸۱) .سقوط اصفهان به روایت کروسینسکی. تهران: نگاه معاصر.

- دوسرسو، ژان آنتوان (۱۳۶۳) .س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ ک‍روس‍ی‍ن‍س‍ک‍ی‌: ی‍ادداش‍ت‍ه‍ای‌ ک‍ش‍ی‍ش‌ ل‍ه‍س‍ت‍ان‍ی‌ ع‍ص‍ر ص‍ف‍وی (‌۱۷۲۵ - ۱۷۰۷). ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ب‍دال‍رزاق‌ دن‍ب‍ل‍ی‌ (م‍ف‍ت‍ون‌) ؛ ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌، ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ح‍واش‍ی‌ م‍ری‍م‌ م‍ی‍راح‍م‍دی‌. تهران:‌ توس.

۸.                    (29 فروردین) ترکمانچای

-*امین، سید حسن (۱۳۸۳) «کاپیتولاسیون در ایران، از معاهده ترکمنچای تا سقوط پهلوی» ماهنامه حافظ. شماره ۳، صص ۴۶ - ۳۶.

- *اورعی‌قدیری، مریم (۱۳۹۹) «بررسی تحلیلی رساله‌های جهادیه در جنگ‌های ایران و روسیه» فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال بیست و یکم، شماره ۸۳، صص ۴۴- ۱.

- *دهقان‌نژاد، مرتضی؛ دهقان‌نیری، لقمان؛ ورفی نژاد، ایرج (۱۳۹۰) «عهدنامه ترکمنچای و مسئله جانشینی» جستارهای تاریخی، سال دوم، شماره دوم، صص ۶۲ - ۴۳.

- دهقان‌نژاد، مرتضی؛ احمدی‌اختیار، مهدی (۱۳۸۸) «تحلیل بر آثار و نتایج معاهده‌ ترکمنچای» نشریه نامه انجمن، شماره ۳۵ و ۳۶، صص ۱۵۲ - ۱۳۵.

- *اسکندری قاجار، منوچهر (۱۳۹۴) «تنگناهای سیاسی در اوایل حکومت قاجار» .جنگ و صلح در ایران دوره‌ی قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون. تهران: مرکز،  صص ۷۹ - ۳۷.

۹.                    (5 اردیبهشت)  لوتی یا لوطی: فتوت و جوانمردی در ایران

- *واعظ کاشفي سبزواري، ملا حسين .فتوت نامه سلطاني. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنياد فرنگ ايران. باب پنجم: آداب طریق. صص 318-396. نه. pdf

- افشاري، مهران (مقدمه، تصحيح و توضيح) (1382) «جوانمردي، قلندري و فرهنگ عامه ايران» در: .فتوت نامه ها و رسائل خاكساريه. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي. صص شصت و پنج تا هفتاد و نه. pdf

- *فتوت نامه قصاب در: افشاري، مهران (مقدمه، تصحيح و توضيح) (1382) .فتوت نامه ها و رسائل خاكساريه. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي. صص 43-52. pdf

- فتوت نامه سلمانيان در: افشاري، مهران (مقدمه، تصحيح و توضيح) (1382) .فتوت نامه ها و رسائل خاكساريه. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي. صص 73-88. pdf

-  مارتین، ونسا (۱۳۸۹) «فصل ششم: لوطی‌ها، تهی‌دستان آشوبگر شهری» در: دوران قاجار. ترجمه افسانه منفرد. تهران:‌ آمه. صص ۲۰۱-۲۳۲.

-  جوادی یگانه، محمدرضا و ساجده علامه (1397) «تحلیل رابطه سازمان صنفی و سازمان فتوت در ایران » فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. دوره 7، شماره 2. تابستان 1397. صص 279-309. (pdf)

-  مختاری اصفهانی، رضا و محمدرضا جوادی یگانه (۱۳۹۶)‌ لوطی‌گری. تهران:‌ پژوهشگاه فرهنگ،‌ هنر و ارتباطات.

-  جوادی یگانه، محمدرضا و محمدرضا جعفرآقایی و رضا مختاری اصفهانی (1390) «مرام و مسلک لوطیان دوره قاجار» .جامعه پژوهی فرهنگی. دوره 2. شماره 2. صص 77-99. pdf

۱۰.               میان ترم (12 اردیبهشت)

از مطالب ذکرشده در نه جلسه اول و منابع ستاره‌دار طرح درس

۱۱.                      (19 اردیبهشت)  مسجد: دین در ایران

- رجايي، فرهنگ (1382) .مشکله هويت ايرانيان امروز. تهران: ني. گفتار سوم

-  مطهري، مرتضي (1376) .خدمات متقابل اسلام و ايران. تهران: صدرا.

- الگار، حامد (1356) .دين و دولت در ايران: نقش علما در دوره قاجار.  ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس.

۱۲.                  (26 اردیبهشت) محله: طبقات اجتماعی در ایران

- رجايي، فرهنگ (1382) .مشکله هويت ايرانيان امروز. تهران: ني. گفتار چهارم.

- *اشرف، احمد (1353) «ويژگيهاي تاريخي شهرنشيني در ايران: دوره اسلامي» نامه علوم اجتماعي. دوره 1، شماره 4. صص 49-7. pdf

- اشرف، احمد و علي بنوعزيزي (1387) .طبقات اجتماعي، دولت و انقلاب در ايران. ترجمه سهيلا ترابي فارساني. تهران: نيلوفر. فصل دوم: «طبقات اجتماعي در دوره قاجاريه». صص 43-74. . pdf

-  ذکایی، محمدسعید و مریم امن پور 1391) .تاریخ فرهنگی بدن در ایران. تهران: تیسا. 

-  مهدوی، شیرین (1392) «نگاهی به زندگی روزمره مردم در اواخر عصر قاجار» پیام بهارستان. ترجمه حسین احمدزاده نودیجه. دوره 2. سال 5. شماره 19. صص 114-132 (pdf)

- فلور، ویلم (2010) .تاریخ اجتماعی روابط جنسی در ایران. ترجمه محسن مینوخرد.  استکهلم: فردوسی.pdf

۱۳.                   (2 خرداد)  رندی: نظریه های منش، شخصیت و رفتار ایرانی

- علمداری، کاظم (1385) .چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟ تهران: نشر توسعه. pdf

- کچويان، حسين (1383) «اين حضور معمايي» .كندوكاو در ماهيت معمايي ايران. قم: بوستان كتاب. صص 107-116. pdf

- پیران، پرویز (1384) «نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران» اندیشه ایرانشهر. شماره 4: 22-34. pdf

- خرمشاهي، بهاءالدين (1368) .حافظ نامه. بخش اول. تهران: انتشارات علمي فرهنگي. «رند /رندي» صص 413-403. pdf

- شايگان،(1371) .آسيا در برابر غرب. تهران : باغ آينه . «رند حافظ و مرد رند». 158-170. pdf

- شريعتي، علي (1361) .بازشناسي هويت اسلامي- ايراني. تهران: الهام.pdf

- چلبي، مسعود (1381) .بررسي تجربي نظام شخصيت در ايران. تهران: موسسه پژوهشي فرهنگ، هنر و ارتباطات. فصل اول «مروري بر بعضي تحقيقات تجربي در باره منش ايراني» صص 1-76.

- رجايي، فرهنگ (1382) .مشکله هويت ايرانيان امروز. تهران: ني. گفتار اول

- آشوري، داريوش (2005) «رندي و نظربازي» منتشر شده در سايت جستار .pdf

- بی‎من، ویلیام (1381). زبان، منزلت و قدرت در ایران، ترجمۀ رضا مقدم‎کیا، تهران: نی.

-  ثریا، سیدمهدی (۱۳۷۲) «صفای باطن: مطالعه‌ای در روابط متقابل بین چند صفت» .پژوهش های ارتباطی. شماره ۱. زمستان ۱۳۷۲. صص ۴۰-۵۱. pdf بازنشر در: ثریا، سید مهدی (1384). فرهنگ و شخصیت. تهران: قصیده‎سرا.

- فولر، گراهام (1373). قبلۀ عالم: ژئوپلیتیک ایران، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.

- عبدي، مصطفي (1386) «نظريه هاي مارکسيسم و توسعه نيافتگي ايران» فصلنامه تخصصي جامعه شناسي. دانشگاه آزاد اسلامي آشتيان. سال سوم. شماره اول. صص 93-110. pdf

- گوبینو، آرتور (1353) «نامه پانزدهم ژانویه 1856» نامه‌های کنت دو گوبینو و آلکسی دو توکویل. ترجمة رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای. تهران: ابن‌سینا. صص 67-86. pdf

ایرونی: خلقیات منفی ایرانیان

- بازرگان، مهدي (عبدالله متقي) (1357) .سازگاري ايراني: فصل الحاقي روح ملت ها. pdf تهران: ياد. (براي توضيح تكميلي نگاه كنيد به اينجا: html

- جمالزاده، محمد علي (1345) .خلقيات ما ايرانيان. تهران:كتابفروشي فروغي. pdf

-  قاضي مرادي، حسن (1378) .پيرامون خودمداري ايرانيان. تهران: ارمغان. صص 97 تا 108.

-  فراستخواه، مقصود (۱۳۹۴) .ما ایرانیان (زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی). تهران: نی.

-  تاجیک، محمدرضا (۱۳۹۸) .من‌های ایرانی: هستی‌شناسی انتقادی خودمان. تهران: تمدن علمی.

- فاضلي، نعمت الله (1389) «در جستجوي روح ايراني» آيين. شماره 28 و 29. صص 27-31. html

- *جوادی یگانه، محمدرضا (1395) «خلقیات منفی ایرانیان: خصلت ملی یا وضعیت اجتماعی؟» در: غلامرضا غفاری و محمدرضا جوادی یگانه (گردآورندگان).گزارش وضعیت اجتماعی کشور. جلد دوم: جمعیت، خانواده، خلقیات اجتماعی، دینداری. تهران: شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. صص 261-289. pdf

-  جوادي يگانه، محمدرضا (1389) «زشت و زيباي خلقيات ايرانيان از نگاه درويش دروغين، آرمينوس وامبري» . پژوهشنامه (مجمع تشخيص مصلحت) شماره 58. ویژه اخلاق (1) آبان 13829. Word

کارنوشت سوم (زمان تحویل:3 خرداد): مضار و مزایای ساخت راه‌آهن سراسری

در این کارنوشت از دانشجو خواسته می‌شود فواید و مضرات ساخت راه‌آهن سراسری در دوره رضاشاه را در حدود هزار کلمه و در قالب ورد، به همراه ذکر منابع به ایمیل Zs.rooholamin@ut.ac.ir ارسال کند..

۱۴.                   (۹ خرداد) تزلزل و بازاندیشی: اصلاحات و انقلاب

- طباطبائي، جواد (1381) .ديباچه‌اي بر نظريه انحطاط ايران. تهران: نگاه معاصر. فصل نخست.

- رایین، اسمعیل (1347) .حقوق بگیران انگلیس در ایران. تهران: جاویدان. pdf

- فرمانفرماییان، رکسانه (ویراستار) (1389) .جنگ و صلح در ایران دوره قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکتون. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.

- حائري، عبدالهادي (1367) .نخستين رويارويي هاي ايرانيان با دو رويه تمدن  بورژوازي غرب. تهران: اميركبير.

- وحدت، فرزين (1383) .رويارويي فکري ايران با مدرنيت. ترجمه مهدي حقيقت‌خواه. تهران: ققنوس.

- مجتهدی، کریم (1384) .آشنایی ایرانیان با فلسفه های جدید غرب. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

- خليلي، محسن (1379) «استغراب، استذلال، استتباع: سه شيوه رويارويي ايرانيان با جماعت فرنگيه» نامه پژوهش فرهنگي. شماره 18-19. صص 13-48. pdf

- خليلي، محسن (1386) «چيستي مفهوم فرنگ در گزارش نامه هاي تاريخي دوره قاجار» پژوهشنامه علوم سياسي. سال دوم دوره چهارم. صص 115-149. pdf

- *آدميت، فريدون (1353) .اميرکبير و ايران. تهران: انتشارات خوارزمي. فصل ششم: تحول فکری در برخورد تمدن غربی. صص 157-191. pdf

- طباطبائي، جواد (1385) .مکتب تبريز و مباني تجددخواهي. تبريز: ستوده. فصل دوم. (بخشی از این فصل را که در سیاست نامه شرق، شماره 2، آذر 1384 منتشر شده، به نقل از مجله بازتاب اندیشه شماره 7، در اینجا pdf یا از اینجاhtml بخوانید.)

- امانت، عباس (1383) .قبله عالم: ناصر الدين شاه و پادشاهي ايران. ترجمه حسن کامشاد. تهران: کارنامه.

- آدميت، فريدون (1351) .انديشه ترقي و حکومت قانون (عصر سپهسالار). تهران: خوارزمي.

- زيباکلام، صادق (1382) .سنت و مدرنيته: ريشه‌يابي علل ناکامي اصلاحات و نوسازي سياسي در ايران عصر قاجار. تهران: روزنه. چاپ پنجم. فصل پنجم و ششم.

- جوادی یگانه، محمدرضا و ریحانه جوادی (1392) .اصلاحات سه ساله: بررسی جامعه شناختی علل شکست روندهای اصلاحی در عصر ناصری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. html

- مستشار الدوله (ميرزا يوسف خان تبريزي) (1386/1287ق) . يک کلمه. به اهتمام عليرضا دولتشاهي. تهران: بال. pdf

- ناييني، ميرزا حسين (1334) .تنبيه الامه و تنزيه المله. به كوشش سيد محمود طالقاني. تهران: شركت سهامي انتشار. pdf

- *ترکمان، محمد (گردآورنده) (1362) .رسائل، اعلاميه ها، مکتوبات، ... و روزنامه شيخ شهيد فضل الله نوري. (دو جلد). تهران: موسسه خدمات فرهنگي. «سئوال از شيخ فضل الله نوري در باره موافقت اوليه و مخالفت ثانويه او با مشروطيت و دلايل شرعي آن» جلد اول. صص 101-114. pdf

- ترکمان، محمد (گردآورنده) (1362) .رسائل، اعلاميه ها، مکتوبات، ... و روزنامه شيخ شهيد فضل الله نوري. (دو جلد). تهران: موسسه خدمات فرهنگي. «کتاب تذکره الغافل و ارشاد الجاهل» جلد اول. صص 55-75. pdf

- *آخوندزاده، ميرزا فتحعلي (1357) .الفباي جديد و مکتوبات. به کوشش حميد محمدزاده و حميد آراسلي. تبريز: نشر احيا. مکتوب اول کمال الدوله. pdf pdf

- کرماني، ميرزا آقاخان (2000) .سه مکتوب. با مقدمه و ويرايش بهرام چوبينه. اسن آلمان: نيما ورلاگ.pdf

- *ملکم خان، ميرزا (1327) .مجموعه آثار ميرزا ملکم خان. به اهتمام محيط طباطبايي. تهران: انتشارات علمي. دو اثر ملکم در اين مجموعه را ببينيد: «کتابچه غيبي يا دفتر تنظيمات» صص 1 تا 52 (از ص 24 به بعد، قانون اساسي پيشنهادي ملکم است) pdf (مقايسه اين قانون با قانون اساسي مشروطه word نيز قابل تامل است). «رساله غيبيه» صص 3-19. pdf

- *ملکم خان، ميرزا (1381) .رساله هاي ميرزا ملکم خان ناظم الدوله. گردآوردنده و مقدمه حجت الله اصيل. تهران: ني. سخنراني ملکم در 1891 در لندن با نام «مدنيت ايراني» را در اين مجموعه (صص 158-165) ببينيد. pdf

- جعفريان، رسول (1378) .بست نشيني مشروطه خواهان در سفارت انگليس: بررسي تحولات يکماهه تحصن مشروطه خواهان در سفارت انگليس. تهران: موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران. فصل ششم: «در سفارت چه گذشت» صص 107-127. . pdf

- مجموعه نه مطلب بالا، نيمرخي (گزيده مختصر ولي نمايا) از مباحث مطرح شده در سال هاي منتهي به انقلاب مشروطه را نشان مي دهد. هر چند مطالب معتدلي مانند يک کلمه و نظرات ملکم خان نيز در آن دوره بيان مي شد، اما انتقاد شيخ فضل الله عمدتا به مطالب آخوندزاده و آقاخان کرماني است، که نمونه اي از آن آمده است.

- آجوداني، ماشاءالله (1382) .مشروطه ايراني. تهران: اختران. نیمه اول: قدرت و حکومت.

- بهنام، جمشید (1386) .برلنی ها: اندیشمندان ایرانی در برلن. تهران: فرزان روز.

- طباطبايي، سيد جواد (1385) .زوال انديشه سياسي در ايران؛ گفتاري در مباني نظري انحطاط ايران. ويراسته جديد. تهران: کوير.

- آدمیت، فریدون (1349) .اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.pdf

۱۵.                (۱۶ خرداد) تجدد: حضیض ایران سنتی.برآمدن رضاشاه. فرجام انقلاب مشروطه (با تاکید بر ساخت راه آهن)

(منابع الزامی بعدا معرفی می‌شود.)

- کدي، نيکي آر. (1381) .ايران دوران قاجار و برآمدن رضاخان (1175-1304). ترجمه مهدي حقيقت خواه. تهران: ققنوس.

- آفاري، ژانت (1385) .انقلاب مشروطه ايران. ترجمه رضا رضايي. تهران: بيستون. فصول 6 تا 12.

- مجد، محمد قلي (1387) .قحطي بزرگ 1296-1298 ه. ش. ترجمه محمد کريمي. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي. فصل اول. صص 15-29. pdf فصل دوم و سوم کتاب نيز پيش از اين توسط معصومه جمشيدي درفصلنامه مطالعات تاريخ معاصر ايران منتشر شده است. pdf

- شوستر، مورگان (1386) .اختناق ايران. ترجمه حسن افشار. تهران: ماهي. فصل ششم و هفتم. صص 137- 164. pdf

- اتابکي، تورج (گردآوري و تاليف) (1387) .ايران و جنگ جهاني اول: ميدان نبرد قدرت هاي بزرگ. ترجمه مهدي حقيقت خواه. تهران: ققنوس.

- شاهدي، مظفر (1385) «بحران سازي هاي سياسي و اقتصادي روس و انگليس در دوران دوم مشروطيت ايران» فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران. شماره 38. اين مقاله به فهم زمينه هاي حضور شوستر در ايران و قحطي بزرگ کمک مي کند. pdf

- اتابکي، تورج (گردآوري و تاليف) (1385) .تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه. ترجمه مهدي حقيقت خواه. تهران: ققنوس.

- اتابکی، تورج (گردآوری و تالیف) (1390) .دولت و فرودستان: فراز و فرود تجدد آمرانه در ترکیه و ایران. ترجمه آرش عزیزی. تهران: ققنوس.

- آشنا، حسام الدين (1384) .از سياست تا فرهنگ: سياست هاي فرهنگي دولت در ايران (1304-1320). تهران: سروش.

- منوچهري، عباس (1376) «کودتاي سوم اسفند 1299 و سلطانيسم ايراني؛ طرح يک ديدگاه» فصلنامه تاريخ معاصر ايران. سال اول. شماره 4. صص 9-18 pdf

- توفيق، ابراهيم (1385) «مدرنيسم و شبه پاتريمونياليسم: تحليلي از دولت در عصر پهلوي» مجله جامعه شناسي ايران. دوره هفتم، شماره 1. صص 93-125. pdf

- آبراهاميان، يرواند (1377) .ايران بين دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدي و محمد ابراهيم فتاحي. تهران: ني. 206-128.

۱۶.               (۲۳ خرداد) پوشش در ایران

-  مناظر احسن، محمد. زندگی اجتماعی در حکومت عباسیان. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران:‌علمی فرهنگی، (۱۳۸۳): فصل دوم:‌ پوشاک. فصل سوم:‌خوراک. فصل چهارم: خانه و اثاثیه آن. فصل پنجم: شکارگری. فصل ششم: بازی‌های درون و بیرون خانه. فصل هفتم:‌جشن ها و شیوه برگزاری آنها.

-  بالسلو، سیوان،.مردانگی ایرانی در اواخر قاجار و اوایل پهلوی. ترجمه لیعا عالی نیا. تهران: همان. (۱۴۰۰).

-  قلی پور، علی پرورش ذوق عامه در عصر پهلوی. تهران: نظر. (۱۳۹۷) .

-  مته،‌ رودی. تفریحات ایرانیان: مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران:‌ نامک. (۱۳۹۸)

-  دزی، راینهارت پیتر ان. فرهنگ البسه مسلمانان. ترجمه حسینعلی هروی. تهران:‌علمی-فرهنگی،(۱۳۸۹).

-  ویدن گرن، گئو. رویارویی فرهنگی ایرانیان و سامیان در روزگار پارتیان. ترجمه بهار مختاریان. تهران: آگه. (۱۳۹۷)

-  شهابی،‌هوشنگ (۱۳۸۵)‌«مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران» در: تورج اتابکی (گردآورنده). تجدد آمرانه. صص ۱۸۳-۲۲۱. pdf

-  شهابی،‌ هوشنگ (۱۳۹۵) «به صحنه درآوردن لباس جدید؛ سیاست‌های مربوط به پوشش و ملت‌سازی رضاشاه» در: غلامحسین نوعی و غلامرضا خاکستری آذر (گردآورندگان) .مجموعه مقالات قیام گوهرشاد. مشهد:‌ بین النهرین. صص ۵۴-۸۰.

- *جوادي يگانه، محمدرضا و فاطمه عزيزي (1388) « زمينه هاي فرهنگي و ادبي كشف حجاب در ايران؛ شعر مخالفان و موافقان». مجله جامعه شناسي ايران. دوره دهم، شماره 1. صص 99-137. word

شيوه نمره دهي

حضور و مشارکت در کلاس: بيش از 2 جلسه غيبت، هر جلسه 5/. نمره کسر مي شود. نمره مشارکت در کلاس (انتقاد و پرسش و حضور موثر در مباحث) به نمره نهایی اضافه مي شود.

آزمون اولیه: عدم حضور یک نمره منفی

آزمون میان ترم: ۶ نمره

آزمون پايان ترم : ۶.۵ نمره

کارنوشت: (سه کارنوشت بر اساس زمانبندی ارائه شده). 7.5 نمره

طرح مطالب و گفتگو در گروه تلگرامی تاریخ اجتماعی ایران: (اینجا)

ارتباط از طریق پست الکترونیکی  Zs.rooholamin@ut.ac.ir و myeganeh@ut.ac.ir