غیرایرانی‌ترین ایرانی‌ها چه کسانی بودند؟

 

 

احمد طالبی‌نژاد
منتقد

تازگی کتاب «ایرانی‌ترین غیر ایرانی‌ها: خلقیات ایرانیان از منظر بیگانه‌های آشنا» نوشته محمدرضا جوادی یگانه، را خواندم. این کتاب را انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات چاپ کرده است. نویسنده در این کتاب به بررسی سفرنامه‌ها و روایت جهانگرد‌های خارجی از سفر به ایران پرداخته‌اند. از جمله سفر نامه‌هایی که در این کتاب بررسی شده، سفرنامه «حاجی بابای اصفهانی» نوشته جیمز موریه است. نویسنده در سفر‌نامه‌اش به خصلت‌های پیدا و پنهان ایرانی‌ها پرداخته است.
کتاب «ایرانی‌ترین غیرایرانی‌ها: خلقیات ایرانیان از منظر بیگانه‌های آشنا» اثری مهم در بازخوانی سفر‌نامه‌ها ست چون سفر‌نامه‌های مختلف و دیدگاه نویسندگان‌اش را مقایسه کرده و می‌توان یک‌جا روایت‌های سیاحان خارجی درباره خصلت‌ها و خلقیات ایرانی‌ها را دید و تفسیر دقیق از نوع مواجه آنها پیش روی مخاطب می‌گذارد. این اثر نثری ساده و روان دارد و بسیار کتاب پر کشش و جذابی است. خاصه برای من که از سال‌ها پیش به سفر نامه خوانی علاقه‌ داشته‌ام و به استناد چند سفرنامه‌ای که نوشتم می‌توانم بگویم از کتاب‌های خوب در این حوزه است و رضایت عام و خاص را می‌تواند جلب کند. با تدقیق در این کتاب و نگاهی به تجربه زیست اجتماعی و فردی‌ام می‌توانم بگویم بسیاری از خصلت‌ها و خلقیاتی که سیاحان خارجی برای ایرانی‌ها در سفر نامه‌های‌شان برشمردند بسیار درست و دقیق است. ما مردم ایران چند لایه و تو در تو هستیم. جامعه ما بسیار پیچیده است و این پیچیدگی‌ها به وضوح در سفر نامه‌های نویسندگان خارجی بازتاب داشته.  نویسنده کتاب «ایرانی‌ترین غیرایرانی‌ها: خلقیات ایرانیان از منظر بیگانه‌های آشنا»، بدرستی تشکیک می‌کند که سفرنامه «میرزا بابای اصفهانی» کار مشترک جیمز موریه و مترجم آن میرزا حبیب اصفهانی است، زیرا جمیز موریه کارمند سفارت بریتانیا در ایران بوده و به‌دلیل اینکه مأمور دولت بریتانیا بوده اجازه حضور در برخی اماکن را نداشته و میرزا حبیب اصفهانی بخش‌هایی را به این سفرنامه اضافه کرده. به نظرم این تردید و تشکیک درباره نویسنده اثر درست است.
سفرنامه «حاج بابای اصفهانی» اثر مهمی درباره ایرانی هاست و حتی جایی خواندم چرچیل نخست‌وزیر وقت بریتانیا می‌گوید، ما تا مدت‌ها سیاست خارجی‌مان در قبال ایران را بر اساس این سفرنامه و گزارش‌های جیمز موریه تنظیم و اعمال می‌کردیم. این سفرنامه روایت دارماتیک و خلاقی دارد و دارای یک شخصیت محوری با چالش‌های متعدد است. من خواندن کتاب «ایرانی‌ترین غیرایرانی‌ها: خلقیات ایرانیان از منظر بیگانه‌های آشنا» را به همه کسانی که درباره ایرانی‌ها و خلقیات آنها کنجکاو هستند توصیه می‌کنم.