منو سایت
تاريخ:دوازدهم بهمن 1394 ساعت 01:10   |   کد : 7733
زیست مسلمانی در جامعه کمرنگ شده؟ دکتر جوادی یگانه: قواعد اخلاقی ما هنوز مشخص نیست
مصاحبه با شفقنا
 مصاحبه با شفقنا. 11 بهمن 1394 (اینجا)

شفقنا زندگی- یک جامعه شناس با تاکید بر اینکه برای زیست مسلمانی و اخلاقی در جامعه ابتدا باید الگوها و قواعد مشخص شود گفت: ما قواعد، آداب و جزییات اخلاقی بسیاری داریم، اما گاه نمی توانیم تشخیص بدهیم که از این موارد پسندیده، کدام یک را باید انتخاب کنیم یکی از مشکلات جامعه امروز ما این است که قواعد اخلاقی ما سلسله مراتب و اولویت بندی روشنی ندارد در نتیجه این ابهام، همچنین عوامل ساختاری و اقتضائات موقعیتی موجب کمرنگ شدن زیست مسلمانی و اخلاقی در جامعه شده است.

دکتر محمدرضا جوادی یگانه در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی، زیست مسلمانی را عملی بر پایه قواعد مسلمانی تعریف کرد و افزود: منظور از قواعد در زیست مسلمانی لزوما قواعد فقهی نیست، رابطه فقه و اخلاق یک رابطه عموم و خصوص من وجه است. باید ابتدا ویژگی های زیست اخلاقی و مسلمانی مورد بررسی قرار بگیرد که منظور من از این نوع زیست بیشتر عمل اخلاقی است.

سه قاعده کلی اخلاقی از دیدگاه حضرت علی (ع)

وی در ادامه به سه قاعده کلی اخلاقی اشاره کرد و گفت: حضرت علی (ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه، به قاعده کلی اخلاقی اشاره کرده است که «هر آنچه برای خود می پسندی برای دیگران نیز بپسند” و «آنچه دوست نداری به تو بگویند، به دیگران نگو» و «آنچه از دیگران زشت می داری، برای خود نیز زشت بدار». .این قاعده به عنوان کلی ترین الگوی اخلاقی به شمار می رود که اگر به درستی بکار گرفته شود، نتیجه آن یک زیست اخلاقی است. هر چند زیست اخلاقی پیچیدگی ها و دشواری هایی هم دارد.

اولویت های قواعد اخلاقی در جامعه ما مشخص نیست

این استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، با تاکید بر اینکه یکی از مشکلات جامعه امروز ما، فقدان قواعدی است که اولویت های عمل اخلاقی را تعیین کند، اظهار کرد: در واقع ما قواعد و آداب و جزییات اخلاقی بسیاری داریم، اما گاه نمی توانیم تشخیص بدهیم که از این موارد پسندیده، کدام یک را باید انتخاب کنیم و چرا، و در شرایطی که این دو با هم در تعارض بودند چگونه رفتار کنیم.

شرایط جامعه قواعد اخلاقی ما را تعیین می کند

به گفته دکتر جوادی یگانه، اخلاق لزوما انتخاب بین خوب و بد نیست گاهی مواقع شرایط جامعه به گونه ای است که مجبور می شویم بین دو خوب یا دو بد یک امر را انتخاب کنیم بنابراین در زیست اخلاقی باید ابتدا اولویت های اخلاق مشخص شود تا بتوان بر اساس این قواعد رفتار کرد.

چگونه اولویت های زیست مسلمانی را تشخیص دهیم؟

این پژوهشگر مسایل اجتماعی، در خصوص اولویت های اصلی زیست مسلمانی تصریح کرد: بطور کلی در ادبیات مذهبی، فهرست بسیار زیادی از فضایل و رذایل اخلاقی و گناهان کبیره وجود دارد، اما سلسله مراتب و اولویت بندی روشنی ندارد.و لذا در مواردی که تعارض ها و دوراهی های اخلاقی و اجتماعی رخ می دهد، فرد نمی داند بر اساس کدام قاعده باید رفتار کند.

مردم ایران در طول تاریخ اخلاق مدار بودند

دکتر جوادی یگانه مردم ایران را مردمانی اخلاق مدار توصیف کرد و افزود: مطالعات تاریخی بیانگر این نکته است که مردم ایران مردمانی اخلاق مداری و البته محتاط و سازگار نیز بوده اند. نتایج پیمایش ها هم گرایش مردم به اخلاق را نشان می دهد. اما ابهام در اولویت های اخلاقی، همچنین عوامل ساختاری و اقتضائات موقعیتی موجب کمرنگ شدن عمل اخلاقی در جامعه شده است.

در جامعه ای که اکثریت قواعد اخلاقی را رعایت نمی کند اقلیت دچار احساس بلاهت می شود

وی در ادامه یادآور شد: مثلا بی اعتمادی و سوظن کار پسندیده ای نیست، اما همانگونه که حضرت علی(ع) در حکمت ۱۱۴ می فرمایند: «اگر بدکاری بر زمانه و مردم آن غالب شود و کسی به دیگری گمان بد برد فقط خود را فریب داده است». یعنی اینکه در جامعه ای که اکثریت افراد آن قواعد اخلاقی را رعایت نمی کنند، اگر کسی  رعایت کرد، احساس بلاهت و سرخوردگی در او شکل می گیرد.

ثبت نام برای دریافت یارانه ها نمونه بارزی برای احساس بلاهت اخلاق مداران

این جامعه شناس اضافه کرد: نمونه بارز آن در سالهای اخیر، ثبت نام برای دریافت یارانه های نقدی از سوی دولت بود که در آن عده ای از افراد ثروتمند صادقانه میزان درآمد و سرمایه خود را ذکر کرده و انصاف ورزیده بودند اما حاضر به انصراف از دریافت یارانه نشدند، و نیز عده ای از ثروتمندان نیز اطلاعات دقیقی از ثروت خود ارائه نداده بودند. اما این دو دسته بر خلاف کسانی که به توصیه دولت از دریافت یارانه انصراف دادند، دو سال است هنوز یارانه می گیرند. بنابر این صداقت و انصاف در جامعه تنبیه شده است.

یاید شرایط ساختاری برای زیست مسلمانی در جامعه تغییر کند

به گقته جوادی یگانه، نمی توان گفت در جامعه ما زیست مسلمانی وجود ندارد، اما باید قواعد تعیین و شرایط ساختاری تغییر کند تا زیست مسلمانی محقق شود، در غیر این صورت، این نوع زیست در جامعه دشوار شده است. دلیل آن نیز این است که موقعیت ها و ساختار اجتماعی بر عمل اخلاقی فراهم نیست. جمله معروفی است که «جهان سوم جایی است که اگر بخواهی کشورت را آباد کنی، خانه ات ویران می شود و اگر بخواهی خانه ات را آباد کنی باید به کشورت خیانت کنی» و در بیشتر موارد، چنین است. در جامعه ای که طبقه متوسط در حال حذف است و بر ثروت ثروتمندان و تعداد فقرا مداوما افزوده می شود، و موقعیت های عمل و ساختارهای اجتماعی نیز موید این وضعیت است، نمی توان انتظار داشت زیست مسلمانی محقق شود. یعنی سیستم به گونه ای عمل می کند که اگر این نوع زیست، غیرعقلانی و دشوار است.

حکومت موقعیت های جامعه را به سمت زیست اخلاقی و مسلمانی تغییر دهد

این جامعه شناس در پایان خاطر نشان کرد: هرچند بخشی از قواعد زیست مسلمانی در دست مردم است، اما بخش بسیار مهم آن، یعنی موقعیت ها و ساختارها باید توسط حکومت فراهم شود. سیستم باید شرایط لازم برای زیست اخلاقی را فراهم کند و موقعیت های معارض با آن را پرهزینه کند.

آدرس ايميل شما:  
آدرس ايميل دريافت کنندگان