منو سایت
تاريخ:نوزدهم اسفند 1394 ساعت 21:54   |   کد : 7743
به جاي توتيتر،كانال هاي بی نام و نشان تلگرام فليتر شوند
آسيب شناسي حضور ميلوني ايراني ها در تلگرام/ گفتگو با روح الله رجبی. ویژه نامه نوروزی همشهری
 ویژه نامه نوروز 1395 روزنامه همشهری. ص 39 (اینجا)
بخش های قرمزشده این گفتگو،
 حذف شده، که البته اصل صحبت من این قسمت بوده است. 

آسيب شناسي حضور ميلوني ايراني ها در تلگرام در گفتگو با دكتر محمد رضا جوادي يگانه

به جاي توتيتر،بايد كانال هاي بی نام و نشان تلگرام فليتر شوند

 

روح الله رجايي: اين روزها خيلي ها در تلگرام حرف مي زنند،اما عده كمي درباره تلگرام حرف مي زنند.كوچ ايراني ها از وايبر به تلگرام اگر چه گسترده بود،اما با شيبي اتفاق افتاد كه نهاد هاي تصميم گير در مقابل يك عمل انجام شده قرار گرفتند.آنها وقتي متوجه نفوذ تلگرام شدند كه جاي خودش در بين ميليون ها ايراني باز كرده بود.حالا اگر چه حرف زدن درباره اين شبكه كمي دير شده،اما اين تاخير چيزي از ضرورت توجه به اين موضوع كم نمي كند. با دكتر محمدرضا جوادي يگانه كه از شهريور ماه سال گذشته رياست پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات را برعده دارد درباره تلگرام حرف زده ايم.او  دانشيار گروه جامعه شناسي دانشگاه تهران است و بيشتر بر حوزه‌هايي مانند  جامعه‌شناسي تاريخي، هويت و شخصيت ايراني، جامعه‌شناسي ادبيات و  بازاريابي اجتماعي تمركز كرده است.حرف هاي دكتر جوادي يگانه درباره تلگرام،تازه تر و البته قابل توجه تر هستند؛بخوانيد...

 

آقای دکتر حال و روز ما در تلگرام چگونه است ؟

داده های روشنی درباره تلگرام وجود ندارد یا دست کم اگر وجود دارد در دسترس ما نیست.اما می توان درباره تعداد کاربرها گمانه زنی  کرد.شواهدی وجود دارد که بین ۱۸ تا ۲۴ میلیون کاربر ایرانی داریم و ۸۰ درصد ترافیک این نرم افزار متعلق به ایرانی هاست.یعنی عمده مطالبی که در این نرم افزار رد و بدل می شود مربوط به کشور ماست و این موضوع نسبت به تعداد کاربر ها اهمیت بیشتری دارد.

 یک مقام در پلیس فتا هم گفته است ایرانی ها روزی ۵ ساعت از تلگرام استفاده می کنند...

البته من همیشه منتقد این عدد ها بوده ام.مثلا میزان استفاده از تلویزیون در ایران ۳ ساعت است.اما نکته این است که تلویزیون خیلی وقت ها در خانه روشن است اما این روشن بودن الزاما به معنای استفاده کردن از آن نیست.به همین معنا باید بین ساعات آنلاین بودن در فضایی مانند تلگرام با ساعاتی که مصرف کننده آن هستیم تفاوت قائل شد.یعنی ممکن است من در تمام طول روز آنلاین باشم ولی شب که در منزل هستم گروه ها و کانال ها و پیام ها را چک کنم.اما مسله این است که این نرم افزار به دلایلی که کاملا روشن و قابل بحث هستند همه ابعاد زندگی ایرانی ها را درگیر خود کرده است.ما در حقیقت با پدیده مصرف تلگرام مواجه نیستیم بلکه آنچه اتفاق افتاده هجوم مصرف تلگرام است.یعنی از آن نه تنها به عنوان ابزار ارتباط گروهی بلکه به عنوان وسیله خبر، تفریح و سرگرمی استفاده می کنیم.

و این موضوع از نظر شما نگران کننده است؟

نگرانی من درباره معطوف به کانال ها است نه گروه های تلگرامی. یکی از نگرانی های رسانه ای، در باره شبکه «جم» است. می دانید که بیشتر زنان بازیگری که کشف حجاب کرده و به خارج از کشور رفته اند برای حضور در سریال های فارسی این شبکه بوده است.جم در تلگرام کانالی به نام «بدندید» راه انداخت تا خودش را تبلیغ کند.این کانال بیش از یک میلیون ایرانی عضو جذب كرده است.این خیلی مهم است که اطلاعات یک میلیون ایرانی شامل علایق و دیدگاه های آنها در اختیار این شبکه قرار دارد.حالا در مورد این کانال دست کم ما می دانیم به کجا وصل است اما کم نیستند کانال هایی که هیچ اطلاعاتی درباره شان نداریم.معلوم نیست محتوی آنها در کجا و با چه هدفی تولید می شود.الان این کانال ها جنیه تجاری هم پیدا کرده اند و خرید فروش می شوند.یعنی کسی کانالی را با یک محتوی مشخص راه اندازی می کند و بعد از زیاد شدن اعضا آن را می فروشد.بعد از این فروش نام و هویت آن تغییر می کند.مثلا ممکن است یک کانال تفریحی و حتی غیراخلاقی به یک کانال تبلیغی-تجاری تغییر کند.هر چند بخشی از اعضا کانال تغییر مسیر داده را ترک خواهند کرد، اما بررسی ها نشان داده اکثریت اعضا در آن باقی خواهند ماند. این به نوعی گروگان گرفتن مخاطب است و این، تنها یکی از تهدید های کانال هاست. به این دلیل من کانال های تلگرام را برای جامعه ایرانی پدیده خطرناکی می دانم. مگر اینکه یک بار هویت آنها مشخص شود.این ویژگی در تویتر وجود دارد یعنی شما می دانید یک حساب را چه کسی اداره می کند. بعضی کانال های تلگرام هم تعیین هویت شده اند.مثلا کانال سایت عصر ایران که مخاطب زیادی هم دارد روشن است که توسط چه کسانی اداره می شود و در سایت آن خبرگزاری، آدرس کانال تلگرامی اش درج شده است.اطلاع از هویت صاحبان یک کانال بسیار تعیین کننده است.اگر چه دانستن این موضوع در مورد کانال های خارج از کشور تغییری در رویکرد آنها ایجاد نمی کند،اما در مورد نحوه مواجهه با آنها و تعیین رویکرد ما اثر گذار است.به عنوان یک پژوهشگر پیشنهاد می کنم تا زمانی که چنین وضعیتی بر تلگرام حاکم است و مدیران این شبکه اراده ای برای امکان تعیین هویت مالکان آنها را ندارند، کانال های فاقد هویت تلگرام فیلتر شوند.

فرض کنید این اتفاق افتاد.این مخاطبان باید کجا بروند؟

فکر می کنم در مورد فیلترینگ در این حوزه بعضی از سیاست ها ما درست نبوده است.بهتر است کانال های بی نام و نشان تلگرام، بویژه کانال های خبری آن، تا زمانی که verify نشده اند،  فیلتر شوند و به جای آن تویتر را رفع فیلتر کنیم. اگر کاربر ایرانی به این شبکه یا محیط های دیگری که به معنای واقعی شبکه اجتماعی هستند مهاجرت کند، کم خطر تر و البته اثرگذار تر خواهد بود. ما به دلیل فیلتر بودن شبکه ای مثل تویتر یا حتی فیس بوک هزینه هايی هم داده ایم.مثلا در فاجعه منا، بلافاصله کاربران سعودی با تغییر هشتگ های خود در تویتر فضا را به سود خودشان و به ضرر ما تغییر دادند.دقت کنید که تویتر محل حضور کاربرانی از همه جهان است.اگر ایرانی ها در این شبکه حضور داشتند می توانستیم از ظرفیت شان استفاده کنیم.هیچ کدام از این محیط ها یعنی تلگرام و تویتر متعلق به ما نیستند اما در توتیتر ما هم می توانيم اثرگذاری کنیم درحالیکه تلگرام چنین قابلیتی به ما نمی دهد.ما شبکه ای که می توانیم در آن نقش داشت باشیم را فیلتر کرد ایم و به جای آن فرصت را به کانال های تلگرام داده ایم که من از آنها به عنوان «شبکه های همهمه و شایعه» یاد می کنم.

خب مردم تلگرام را دوست دارند آقای دکتر...

این دوست داشتن دلیل دارد. منکر این نیستیم که نیازهای مردم مخصوصا به اطلاع رسانی از مبادی رسمی تامین نمی شود و آنها نیازشان را جایی بیرون از این مبادی دنبال می کنند.به همین دلیل سراغ این محیط های مکمل می آیند.اما اینکه به سمت تلگرام بروند یا جای دیگری بسته به سیاست ها و برنامه ریزی های ماست.این ما هستیم که امکان حضور در فضایی مثل تویتر یا فیس بوک را از آنها گرفته ایم و راه را برای تلگرام باز کرده ایم.دقت کنید که این شبکه های اجتماعی به هر حال قواعدی دارند و بر اساس اصولی کار می کنند، اما تلگرام یک محیط ناشناخته است.تلگرام با شبکه های اجتماعی یک تفاوت اساسی دیگر هم دارد و آن نوع مشارکت کاربران است.در تلگرام مشارکت انتخابی است یعنی شما می توانید به صورت ناشناخته وارد شوید، محتوی را مصرف کنید و هیچ مشارکتی هم نداشته باشید.الان این امکان در گروه های تلگرام فراهم است که حتی بدون عضو شدن اطلاعات آنها را ببینید.در چنین فضایی فقط مالکان تلگرام می دانند چه کسانی سراغ چه محتوی و چه گروه هایی رفت اند در حالی که در فضایی مانند تویتر و فیسبوک، شما هم مصرف کنند و هم تولید کننده هستید.

خب محتوی این شبکه های اجتماعی هم همیشه قابل اعتماد نیستند ...

البته که نیستند اما موضوع مسولیت پذیری آنهاست.همین الان ما در کشور هم مجلات و سایت ها زرد کم نداریم.محتوی این مجلات و سایت ها هم حتما مطابق آنچه ما می خواهیم نیست، اما امکان نظارت وجود دارد.در مورد شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک و تویتر حتما چنین سطحی از نظارت وجود ندارد ولی نظام مندی و قاعده دار بودن آنها باعث می شود دست ما کاملا بسته نباشد.علاوه بر این کاری مانند هشتگ گذاری در تلگرام اصلا نتیجه ای ندارد اما در تویتر کاملا کاربرد دارد.

موضوع دیگری هم درباره تلگرام هست که از نظر شما نگران کننده باشد؟

بله خب یکی از موارد دیگر درباره تلگرام اضافه بار اطلاعاتی است که ایجاد می کند و به آن دامن می زند.ما خیلی وقت ها می گوییم مردم ما اطلاعات زیادی دارند و به این موضوع افتخار می کنیم در حالی که حقیقتا داشتن اطلاعات زیاد همیشه خوشحال کننده نیست.اطلاعات وقتی مفید است که تبدیل به دانش شود و نوعی از تغییر رفتار را همراه داشته باشد.اینکه من بدانم پایتخت فلان کشور افریقایی کجاست یا رییس جمهور اسپانیا کیست چه دردی از من دوا می کند؟ واقعا ما در زندگی چقدر به بعضی از اطلاعاتی که در جایی مثل تلگرام وجود دارد نیاز داریم؟ چقدر جملات حکیمانه باید در این گروه ها بخوانیم؟ این اطلاعات چقدر برای ما مهارت اجتماعی ایجاد می کند؟ وقتی شما در تلگرام حضور زیادی دارید و گروه هایی مختلفی را چک می کنید باعث می شود از مطالعه احساس بی نیازی کنید.مصرف کننده مطالب کانال های تلگرام تصور می کند اهل مطالعه هم شده است، درحالیکه مطالعه کردن فراتر از این است و در تلگرام به دست نمی آید. علاوه بر این تلگرام با ایجاد شبه گروه ها نوعی از ارتباط های کوتاه مدت و ناپایدار را ایجاد می کند که عمق ندارند.در حالیکه باید حیات اجتماعی را در فضای واقعی و جایی مثل کانون خانواده دنبال کرد.البته این نگرانی مربوط به همه رسانه های جدید است اما در مورد تلگرام پر رنگ تر است.

این تلگرام نیمه دیگری هم دارد که پر باشد؟

بله.گروه های تلگرام ظرفیت واقعا مناسبی است.چون ارتباط محور است و باعث شکل گیری گوره های مختلف کاری و خانوادگی می شود.اتفاقا این گروه ها به روز شده فضاهایی مثل فروم ها و اتاق های چت هستند و کاربرد بیشتری دارند.انتقاد من همان طور که تاکید کردم متوجه کانال های تلگرام است و تاکید می کنم حالا که داریم هزینه های این فضا ها را می دهیم از ظرفیت های آنها هم استفاده کنیم.

این نگرانی های تان را به جایی هم منعکس کرده اید؟

بله.ما وضعیت کانال های تلگرام را تهدید می دانیم و این موضوع را اعلام هم کرده ایم.وظیفه ما هشدار دادن است و تصمیم گیری در این باره بر عهده دیگران است. آنچه درباره فیلتر کردن کانال های بی نام و نشان هم پیشنهاد می کنم به شرط این است که مسیر جایگزین برای مردم ایجاد کنیم.به نظرم باید هدف این باشد که شهروندان را از حیطه های پرمخاطره غیرمسئول پرهیز دهیم. 

آدرس ايميل شما:  
آدرس ايميل دريافت کنندگان