منو سایت
تاريخ:پنجم مهر 1392 ساعت 22:58   |   کد : 557
خلقيات ايرانيان
چه بايد کرد؟ راه حل ميرزا ملکم خان در باره اصلاح ايران
به نقل از سایت خرد

.

 

 

 

چه باید کرد؟ راه حل میرزا ملکم خان در باره اصلاح ایران

به نقل از سایت خرد. 24 آبان 1391. (اینجا)

این نامه به قلم ملكم خان، اندیشمند بزرگ به تاریخ چهاردهم ماه ذی الحجه الحرام 1294 در لندن تحریر یافته و به عنوان نامه ای رسمی به تهران ارسال شده است. در پشت آخرین صفحه آن ناصرالدین شاه به خط خود نوشته است: «انشاءاله تعالی این پاكت را در حضور ملكم خان باز نمایید و خوانده شود. در ایران فهمیده نمی شود.»

متن نامه :

جناب رفیق فدایت شوم می خواهید بدون طول و تفصیل بنویسم كه چه باید كرد جواب بنده از این قرار است: از خلق فرنگستان صد كرور پول بگیرید.از دول فرنگستان صد نفر معلم و محاسب و مهندس و صاحب منصب و اقتصاددان و كارشناس امور اداری بخواهید. این صد نفر معلم و صاحب منصب را در تحت ده نفر وزیر ایرانی مامور نمایید كه وزارتخانه ها و كل شقوق اداره دولت را موافق علوم این عهد نظم بدهند.از ممالك فرنگستان بیست كمپانی بزرگ به ایران دعوت نمایید و به آنها امتیازات بدهید كه صد كرور تومان دیگر به ایران بیاورند و مشغول شوند به آن احداثات معظم كه در زبان فارسی اسم هم ندارند.به راهنمایی این اقتصاددانان و به توسط این كمپانی ها راه های آهنی ایران را از چندین جا شروع كنید.در هر یك از ممالك ایران بانك های تجارتی و بانك های ملكی و بانك های زراعت بسازید.معادن و آب ها و جنگل های ایران را موافق همان اصول كه در جمیع دول معمول است، به كار بیندازید.دیوان خانه های تجارتی ما را موافق قواعدی كه مقتضی تجارت این عهد است، نظم بدهید.رسوم و شرایط تقسیم و تحصیل مالیات ما كه الان از جمله علوم عمیق دنیا شده است موافق این علوم تغییر و ترتیب تازه بدهید.گمرك های داخله ما را به كلی موقوف نمایید.از برای خالص جات ما به توسط این كارشناسان امور اداری یك اداره مخصوص ترتیب بدهید.مساله پول ایران كه یكی از اسباب ناگزیر زندگی مفت و الان معایب آن علاوه بر خرابی تجارت ما به افتضاح دولت شده است، بدهید.هزار نفر شاگرد به فرنگستان بفرستید نه اینكه مثل سابق هر كدام دو سه زن بگیرند. بلكه تا ده سال در مدرسه های اینجا محبوس بمانند؛ به طوری كه ثلث آنها در زیر كار بمیرند و باقی دیگر آدم شوند.اصول كار اینها هستند.كارهای كردنی اینها هستند.تنظیماتی كه فرنگستان از سفر همایون متوقع بود اینها هستند.شكی نیست كه هیچ یك از این كارها به عقل ایران ما درست نمی آید. شكی نیست كه اگر كسی جرات بكند و این مطالب را در مجلس وزرای ما به زبان بیاورد همه متفقا حكم بر سفاهت گوینده خواهند كرد؛ ولیكن جناب شما كه در حق بنده هنوز فی الجمله حسن ظنی دارید باید در اینجا بعضی توضیحات را به دقت گوش بدهید:خیالات و كارهای فرنگستان عموما به نظر ما اغراق و عجیب و بی معنی می آید.چرا؟سببش این است كه در ایران هوش و ذهن و فراست طبیعی خود را با عموم دنیا به كلی مشتبه كرده ایم جمیع آن مطالب علمی را كه عقلای سایر ملل به جهت تحصیل آن عمرها صرف می كنند، ما می خواهیم در ایران بدون هیچ زحمت و به هوش و ذهن طبیعی خود در آن واحد درك كنیم این طرز تحقیق ما یك وقتی چندان عیب نداشت، اما حالا به كلی معیوب است.كارهای دنیا یك وقتی ساده بود و هر كس معنی آنها را به حكم هوش و ذهن طبیعی می توانست به سهولت درك كند. مهندسی عهد هوشنگ«حسابدانی حسن صباح» و وزارت كریم خان زند چندان عمق و امتیازی نداشت كه فراست طبیعی نتواند معنی آنها را بفهمد، ولیكن در این عهد تازه به واسطه ترقیات علوم چنان اسباب و معانی عجیب بروز كرده كه هوش طبیعی بدون علم كسی هرگز قادر به ادراك آنها نخواهد بود.

هوش ذهنی بی علم چگونه می تواند بفهمد كه محالات تلغراف و تصویر عكس را چطور ممكن ساخته اند. هوش و ذهن مستوفی های كابل چطور می تواند قبول كند كه در فرانسه دو سه نفر وزرای خود را در یك سال دو هزار كرور پول قرض كردند.اینها مطالبی هستند كه به جهت فهمیدن دقایق آنها یك عمل سلیم باید اقلا سی سال مشغول چندین علوم مختلف باشد.ما در ایران از جمیع آن علوم تازه كه قانون به كارهای فرنگستان دارد بی خبر هستیم «یعنی در هیچ مدرسه و در هیچ كتاب آن علوم را درس نخوانده ایم ولیكن این بی عملی ما هیچ تقصیر نیست. وزرای سایر دول نیز از اغلب این علوم بی خبر هستند. تكالیف وزرا به هیچ وجه این نیست كه دارای جمیع علوم باشند، نكته واجب این است كه هوش و ذهن شخص خود را با علوم دنیا مشتبه نكنند

در انگلیس یك دستگاهی هست كه قدرت و امنیت و جان ملت انگلیس بسته به آن است و این دستگاه عبارت است از وزارت بحریه. در این اوقات انقلاب و احتمال جنگ عمومی خواستند این دستگاه را محكم تر و معتبرتر بكنند. چه كردند؟ یك شخصی را آوردند وزیر بحری كردند كه هرگز در خدمات بحریه و عسگریه نبوده و از اوضاع دریا و كشتی اصلا اطلاعی ندارد. به همین طور اغلب می بینیم بر سر دستگاه های بزرگ چنان آدم ها مامور می شوند كه از علوم مخصوصه آن دستگاه به هیچ وجه بویی نشنیده اند.با وصف وزرای بی ربط چطور می شود كه نظم امور اینها ساعت به ساعت در ترقی است؟ سببش همان است كه عرض كردم:وزرای فرنگستان هوش و ذهن خود را با وسعت علوم دنیا مشتبه نمی كنند. هر علمی را كه در مدرسه تحصیل نكرده اند بدون خجالت می گویند ما این علوم را نخوانده ایم و به حكم این اعتراف حكیمانه همیشه تحقیق مسائل عمده را رجوع به اصحاب علم مخصوص می نمایند.برخلاف این رسم فرنگستان، ما در ایران تحقق جمیع مسائل را منحصرا رجوع به هوش و ذهن شخصی خود می كنیم S در هر كار هوش و سلیقه شخصی خود را حكم مطلق قرار می دهیم علم و تحصیل از برای ما هیچ است. مسائل علمی از آن عمیق تر و مشكل تر نباشد حكم آن را در آن واحد جاری می كنیم. هیچ لازم نیست از وزرای ما بپرسند كه این علوم و كمالات را در چه زمان و در چه كتاب تحصیل كرده اند. چون هوش و ذهن دارند كافی است. جمیع علوم را نخوانده می دانند «نمی دانم» و «نخوانده ام» در زبان ایشان كفر است. دانستن جزو منصب است. خیال می كنند كه اگر احیانا در یك مساله بگویند نمی دانم شأن و منصب شخص آنها به كلی خواهد رفت.قسم می خورم كه در میان این صد نفر فرنگی كه در تهران هستند یك نفر نیست كه جرات بكند بگوید من اكونومی پولتیك می دانم، اما جمیع اهل درب خانه ما كل این علوم را در سینه خود مضبوط دارند! اگر از سفرای انگلیس و فرانسه بپرسند بانك را چطور ترتیب می دهند. یقینا بلاتامل جواب خواهند داد كه این مطلب علوم مخصوص لازم دارد و ما نخوانده ایم و نمی دانیم، اما اگر این مساله را رجوع به مجلس وزرا كنیم نه تنها جمیع وزرا بر كل دقایق آن احكام قطعی جاری خواهند كرد، بلكه فراش های خلوت ما نیز جمیع معایب آن را در آن واحد خواهند شكافت.ارسطو كه یكی از اعظم عقول دنیا محسوب می شود هرگاه حالا زنده بشود با جمیع علوم و عقل خود نمی تواند بدون تحصیل علوم تازه بفهمد استقراض دولتی یعنی چه اما شهاب الملك مرحوم و امثال غیر مرحوم او با علم نخوانده همه نكات این عمل را كاملا می دانند...!دول فرنگستان به جهت ترقی علوم اكونومی پولتیك كرورها خرج می كنند و چندین هزار نفر عمر خود را در تحصیل این علوم تلف می نمایند تا اینكه چند نفر اكونومیست پیدا می شوند. در ایران هیچ احتیاج به این نقل ها نیست ما همه اكونومیست كامل هستیم بانك و راه آهن و علوم مالیه و علوم اداره همه در نظر ما مثل آب سهل و روشن است. مادامی كه در ایران وضع تحقیق ما این است، مادامی كه وزرای ما همه علوم را نخوانده می دانند، بدیهی است كه در ایران هیچ كار تازه ممكن نخواهد بود.پس چه باید كرد؟اولا آن فضول های احمق كه می گویند ما همه این كارها را فهمیده و همه این علوم را می دانیم باید آنها را از مجلس وزرا بیرون كرد.ثانیا آن اشخاص با شعور كه می گویند ما از این علوم بی خبر هستیم؛ ولی اجرای این كارها را موافق عقل از برای ایران واجب و ناگزیر می دانیم باید دست این اشخاص را بوسید و ایشان را مامور كرد كه این قبیل كارها را مجری بدارند.سرتان را به تاسف حركت می دهید و آهی می كشید كه این ناظم الملك ساده لوح چرا به این شدت از اوضاع ایران بی خبر است مضمونی كه می خواهید به من جواب بنویسید این است كه ای رفیق اینجا ایران است... «صد باد صبا اینجا بی سلسله می رقصند» مستوفی ها صد نوع مضمون خواهند گفت، علما پوست ما را خواهند كند.

این تعرضات كهنه حالا دیگر واقعا بدتر از فحش است. هرگاه این كارها كه ذكر شد با دین اسلام به قدر ذره ای مخالفت داشته باشند یا به دستگاه علما سر مویی ضرر برسانند یا از مداخل و اعتبار مستوفی ها چیزی كم بكنند ایراد شما بجا می شود ولیكن در نیم ساعت می توان مثل آفتاب روشن كرد كه مصلحت ملا و مستوفی و خیر دین و دولت در اجرای این كارها و مجبورا و منحصرا بسته به این كارهاست.با صد كرور سرمایه و با آن تدابیر معجزنما كه سایر دول را غرق نعمت كرده در دو سال محصولات ایران سی چهل مقابل بیشتر خواهد شد یعنی حالا هر قدر غله و ابریشم و تریاك و تنباكو به عمل می آید، سی چهل مقابل بیشتر به عمل خواهد آمد و همین كه محصولات ایران سی چهل مقابل زیادتر خواهد شد و آن وقت ملا و مستوفی، رعیت و لشكر، نوكر و پادشاه در جمیع امور خود، چنان وسعتی پیدا خواهند كرد كه از تصور حالت امروزه خود وحشت نمایند.

مطالب را بیش از این شرح نمی دهم. به سلیقه بنده كارهای كردنی عبارت از همان فقرات است كه ذكر شد.
هرگاه این كارها را به میزان ذهن و فراست شخصی خود بسنجیم شكی نیست كه همه معیوب و مضر و بی معنی و محال به نظر خواهد آمد؛ اما هرگاه این كارها را از روی علوم معینه تحقیق كنیم بلاتامل تصدیق خواهیم كرد كه اجرای آنها سهل و طبیعی و موافق دین اسلام و متضمن نجات دولت است.

معنی این كارها خواه مقبول، خواه مردود با اجرای این كارها خواه مشكل، خواه آسان جان مطالب این است كه خارج از این كارها هرچه بكنیم در نظر فرنگستان بی معنی جزو بازیچه و اسباب تمسخر و مایه تضییع عمر دولت خواهد بود

 

 

 

آدرس ايميل شما:  
آدرس ايميل دريافت کنندگان