طرح کارنوشت دانشجويي براي درس مباني تاريخ اجتماعي ايران

نیمسال دوم 1392-1391

بررسی منابع فهم سفرنامه نویسان فرنگی از جامعه ایران

شرق شناسی بنا به نوشته معروف ادوارد سعید، دانشی است که طی آن، شرق به صورت یک موضوع مطالعه برای غرب درآمد. در این مسیر، هر نوشته ای از شرق، نقشی داشت، اما سفرنامه ها در شکل گیری تصور از شرق نقش اساسی ایفا کردند. مراجعه به کتاب سعید، این جایگاه را نشان می دهد، البته تحلیل های ادوارد سعید بیشتر بر فهم غربیان از جهان عربی است و تقریبا هیچ مطلبی در باره ایران ارائه نمی دهد. اما تصور شرق شناسانه در باره ایران، عمدتا از سفرنامه ها آغاز شده است. سفرنامه ها بخشی از فرایند شرق شناسی است ولی این فرایند، قبل و بعد نیز داشته است. (در باره شرق شناسی در جلسات بعدی درس، توضیحاتی ارائه می شود.)

ادوارد سعید در کتاب شرق شناسی (1377) در باره علمی به نام «شرق شناسی» می نویسد: شرق شناسی را باید روش نوشتن، دیدن، و مطالعه ای انتظام یافته (یا شرق شناسانه گرایانه Orientalized) به حساب آورد که تحت سلطه فرامین، چشم اندازها، و تمایلاتی ایدئولوژیک که علی الظاهر مناسب با شرق می باشد، قرار دارد. شرق از طرق مجرای خاص تعلیم داده شده، مورد تحقیق قرار گرفته، اداره شده و یا اظهار می گردد. (ص 364) و توضیح می دهد:

شرق از طریق یک سلسله کارگزاران علمی، از صورت یک تصدیق و شهادت شخصی و بعضی از مواقع، مجموعه بی ارزشی از یک رشته مسافرت ها، و اقدامات دلیرانه در شرق، به تعاریف و تبیینات غیرشخصی تبدیل می شد. یعنی از تجربه مرتب و متوالی تحقیقات فردی به صورت نوعی موزه تخیلیِ بدون دیوار تبدیل می شد، که در آن هر آنچه از فاصله های دوردست و انواع و اقسام فرهنگ های شرقی جمع آوری گردیده بود، به طور قطعی و جدی «متعلق به شرق» قلمداد می گردید. البته آنچه که به صورت ذره ذره و جزیی توسط کاشفین، سیاحان، مامورین دولتی، لشگریان و بازرگانان فراهم گردیده و به غرب آورده شده بود، به موادی قابل استفاده در مباحث لغت شناسی و کتاب شناسی، و متون مدون شرقی تبدیل می گردد. (سعید، 1377: 301)

بر این اساس، تحقيق اين نيمسال، نگارش يک کارنوشت یا مقاله علمي، با موضوع بررسی و نقد يک سفرنامه (سفرنامه فرنگيان به ايران) از منظر چگونگی و منابع فهم سفرنامه نویس از ایران است. هر دانشجو بايد يکي از سفرنامه های ذکر شده در منابع را انتخاب کرده و در آن به بررسي سفرنامه از منظر ذکرشده در بالا بپردازد.

در این بررسی، بعد از خواندن سفرنامه، باید پاسخ پرسش های زیر را در آن بیابید و به صورت یک مقاله منظم ارائه کنید:

- میزان تحصیلات سیاح (یا سفرنامه نویس) چقدر است؟ سن او در زمان سفر به ایران چقدر بوده است؟ متولد کجاست؟ سفری که بر اساس آن سفرنامه نوشته شده، چندمین سفر او به ایران بوده، و چندمین سفر او به خارج از کشور خود؟

- سفر او به ایران، به چه منظوری صورت گرفته است؟ هزینه آن را چه کسی پرداخته است؟ با توصیه چه کسی به ایران آمده است؟ عنوان او در زمان ورود به ایران چه بوده است؟ آیا کارمند بخش خاصی بوده است؟ آیا سیاح، سفارشنامه از کسی داشته است، از چه کسی و به چه کسی؟

- میزان اطلاع او از جامعه ایران، پیش از سفر به ایران چقدر بوده است؟ این اطلاعات چه بوده است و از کجا آن را به دست آورده است؟

- آیا برای شناخت و بررسی موضوع خاصی به ایران آمده است؟ آیا این کار در ادامه کارهای گذشتگان بوده؟

- آیا پیش از آمدن به ایران، یا در لحظه ورود به ایران، فارسی بلد بوده است؟ آیا در ایران فارسی را یاد گرفته است؟

- آیا پیش از آمدن به ایران، به ایران علاقه داشته است یا نه؟ لحظه ورود او به ایران چگونه بوده و چه احساسی داشته است؟ در انتهای سفر، چه ارزیابی ای از جامعه ایران، در مجموع داشته است؟ آیا نظر او در باره ایران، در طول سفر تغییر کرده است؟

- سفر او به ایران چگونه بوده است؟ چقدر طول کشیده است؟ از چه زمانی تا چه زمانی بوده است؟ با چه وسیله ای در ایران سفر کرده است؟ از کدام شهرها و مناطق ایران عبور کرده است؟ در هر کدام چقدر توقف داشته است؟ در هر شهری، در کجا اقامت داشته است؟ با کدام مقامات ایرانی دیدار کرده اند؟

- همراهان او در این سفر چه کسانی بوده اند؟ در ایران با چه کسانی معاشرت داشته است؟ آیا با مردم عادی نیز ارتباطی داشته است؟ آیا معاشرت او با مردم، در حضور و به واسطه دیگران (مباشر، مترجم و محافظ) بوده است؟

- سفرنامه چگونه نوشته شده است؟ یادداشت روزانه است یا پس از سفر نوشته شده است؟ بر اساس نوشته ها است یا بر اساس حافظه؟ سفرنامه چقدر است؟ آیا بخش های سفرنامه همسان است یا بر مطالب خاصی تاکید شده است؟ سفرنامه موضوعی است یا بر اساس سیر سفر است؟ آیا مطالبی در سفر، تکرار و تاکید شده است؟ آیا سفرنامه بر اساس یک سفر به ایران نوشته شده، یا چند سفر به ایران؟

- چقدر از سفرنامه مشاهدات شخصی است و چقدر، شنیده های از دیگران و مشاهدات دیگران است؟ چقدر از سفرنامه، برگرفته از کتاب های دیگر (ایرانیان و خارجیان) است، چقدر از کتاب بر اساس نظر دیگران است؟ کدام کتاب ها و چقدر از کتاب؟ آیا نویسنده رفرنس داده است یا فقط اسم دیگران را برده است؟ آیا نویسنده بین مشاهدات خود و شنیده های از دیگران، تمایز گذاشته است؟ ارزیابی های نویسنده بر اساس شنیده ها است یا بر اساس مشاهدات؟ آیا جایی از سفرنامه هست که سفرنامه نویس بگوید که من به دلیل ندیدن، اظهار نظر نمی کنم، یا اینکه شنیده ام، ولی نمی دانم چقدر درست است؟ چه نوع آمار و اطلاعات در سفرنامه هست؟

- آیا نویسنده نظرات خود را مختص به زمان و مکان خاصی کرده، یا آن را به همه ایرانیان تعمیم داده است؟

- نویسنده از چه زمانی (بر اساس چقدر شناخت از جامعه ایران، چند روز) شروع به ارزیابی در باره جامعه ایران کرده است؟

- آیا در متن سفرنامه، به سفرنامه های دیگر و سیاحان دیگر، ارجاع داده شده است؟ آیا سفرنامه نویس، سفرنامه های دیگر را خوانده است یا نه، کدام سفرنامه ها را؟ این سفرنامه ها، کی خوانده شده است، پیش از سفر، در طول سفر یا پس از آن؟ نویسنده چه ارزیابی ای از سیاحان دیگر دارد، آنها را تایید می کند یا نه؟ جایی هست که سیاح، اطلاعات سفرنامه نویسان قبلی را تکمیل می کند یا نه؟ (نمایه انتهای کتاب راهنمای خوبی است.)

- سفرنامه اولین بار کی و کجا منتشر شده است؟ آیا پیش از کتاب شدن، به صورت سخنرانی و گزارش و مقاله، ارائه شده است یا خیر، در کجا؟

- سفرنامه، علاوه بر زبان اصلی، به کدام زبان ها ترجمه شده است؟ چند بار تجدید چاپ شده است؟

- سفرنامه تاکنون چند بار به فارسی ترجمه شده و چند بار منتشر شده است؟ آیا نشرهای مختلف کتاب با هم تفاوت دارد؟

- آیا بخش هایی از سفرنامه در ترجمه فارسی حذف شده است؟ قسمت های محذوف به چه صورت مشخص شده است (مقدمه، ذکر در پاورقی، به صورت نقطه چین، یا بدون هیچ توضیحی)؟ آیا مترجم و ناشر در باره بخش های کتاب و ارزیابی سفرنامه نویس در باره ایرانیان، نظر داده اند؟ چقدر با سفرنامه نویس همراه هستند؟ آیا در چاپ های اخیر کتاب، بخشی از کتاب حذف شده است؟

نکته 1: فهرست سفرنامه هایی که می توانید از میان آنها انتخاب کنید، در سایت (اینجا) آمده است.

نکته 2: حتما کتاب را ببينيد و بعد انتخاب کنيد. عنوان و مشخصات کتاب، معرف مناسبي براي انتخاب نيستند. ممکن است کتاب در دسترس شما نباشد. علاوه بر کتابخانه دانشکده، تالار ابوریحان کتابخانه مرکزی نیز مرجع مناسبی برای استفاده از سفرنامه ها است.

نکته 3: برای هر یک از سئوالات ذکر شده در بالا، ارائه شاهد از کتاب ضروری است. شاهد از کتاب، باید عینا نقل شود، در گیومه («») آورده شود و شماره صفحه آن نیز ذکر شود. پاسخ بدون شاهد از متن، و ذکر صفحه آن، ارزشی ندارد.

مقاله شما بايد شامل عناصر زير باشد:

صفحه عنوان مقاله

§ عنوان تحقيق (يک نام انتخاب شده توسط دانشجو)

§ نام کتاب بررسی شده و نام نويسنده کتاب

§ نام و نام خانوادگي نويسنده مقاله

§ پست الکترونيکي نويسنده مقاله

§ اطلاعات کتابشناختي کتاب (نام خانوادگي، نام نويسنده (سال انتشار) .نام کتاب. نام و نام خانوادگي مترجم. شهر محل انتشار: ناشر. تعداد صفحات کتاب

مقدمه

§ بحث در باره اهمیت بررسی سفرنامه ها در شناخت تاریخی از ایران

§ تاثیر سفرنامه ها بر تصویر ساخته شده از ایران

§ پرسش اساسي که شما در اين مقاله به دنبال پاسخ به آن بوده ايد

بحث نظری

§ توضیحاتی در باره شرق شناسی وتاثیر سفرنامه ها بر فهم از جوامع شرقی

§ بحث روشی در باره رویکرد امیک یا اتیک و اهمیت شناخت جامعه از منظر دیگران

بحث اصلي

§ پاسخ به سئوالات ذکر شده به صورت مشروح، و به ترتیب ذکر شده در بالا. می توانید برای هر قسمت، یک تیتر فرعی مناسب انتخاب کنید.

نتيجه گيري

§ بحث کلي و پاسخ نهايي به پرسش آغازين: نحوه شکل گیری فهم سفرنامه نویس از ایران

§ نقد نحوه فهم سفرنامه نویس: آيا به نظر شما، این شناخت درست است یا ناقص است؟ به کدام بخش آن ایراد دارید؟

منابع (در صورت موجود بودن)

اگر از منبعي جز کتاب اصلي استفاده کرده ايد، آن را به ترتيب الفبايي نام خانوادگي نويسنده ذکر کنيد.

نکته 4: دقيقا مطابق اين الگو عمل کنيد. چنانچه مطالب اضافي و تکميلي مي خواهيد اضافه کنيد، با رعايت اين الگو باشد.

نکته 5: سه کتاب زیر، اطلاعات کاملی در باره سفرنامه ها ارائه می کنند، که می توانید از آن استفاده کنید. کتاب های دیگر یا اطلاعات خود را از متن سفرنامه گرفته اند، یا عام نیستند:

- گابریل، آلفونس(۱۳۴۸) .تحقیقات جغرافیایی در باره ایران. ترجمه فتحعلی خواجه نوری. تهران: ابن سینا.

- همایون، غلامعلی (1348) .اسناد مصور اروپاییان (از اوایل قرون وسطی تا اواحر قرن هجدهم). دو جلد. تهران: دانشگاه تهران.

- كرزن، جرج ناتانيل (1380) .ايران و قضیه ايران. جلد اول. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی. فصل اول.

نکته 6: نمونه هایی از کارنوشت های برگزیده دانشجویی در باره سفرنامه ها در بخش کارنوشت های دانشجویی سايت موجود است. البته این کارنوشت ها در باره خلقیات مثبت یا منفی ارائه شده در این سفرنامه ها بوده است، و به کار این تحقیق نمی آید.

نکته 7: و البته کار تحقيقي شما، کاري است نو و لذا در کنار داشتن نگاهي به تحقيقات گذشته، وجود ابتکار، خلاقيت و نوآوري، آن را از کارهاي گذشته متمايز مي کند.

شيوه نگارش کارنوشت

کارنوشت ها با قلم Times New Roman يا لوتوس و با فونت 14 در word تايپ شود. آنچه از کتاب مستقيما نقل مي شود، بر اساس عرف رایج در مطالب علمی، باید در گیومه و همراه با ذکر شماره صفحه باشد. چنانچه نقل قول مستقيم، بيش از 40 کلمه باشد، در يک (يا چند) پاراگراف جداگانه ذکر شود. شيوه اسناد در متن و ارجاع در انتهاي مقاله (در صورت ضرورت) نيز تنها بر اساس شيوه ASA (ذکر شده در صفحات اوليه تمام شماره هاي اخير نامه علوم اجتماعي يا مجله جامعه شناسي ايران) باشد.

زمانبندي ارسال کارنوشت

انتخاب کتاب براي تحقيق و ارسال عنوان کتاب: تا 28 بهمن. فهرست سفرنامه های انتخاب شده دانشجويان، هر چهار روز يکبار (از 15 تا 28 بهمن) بر روي سايت قرار خواهد گرفت. اولويت انتخاب بر اساس زمان وصول نام سفرنامه در ایمیل من است. تاييد سفرنامه از طریق ارسال ایمیل تاییدیه به دانشجو است.

ارسال کارنوشت: 24 فروردین

بازبيني کارنوشت و ارسال مجدد به دانشجو: تا 7 اردیبهشت (مقالات پس از بازبيني و اصلاح توسط اينجانب، دوباره به آدرس پست الکترونيکي دانشجو ارسال خواهد شد). اين اصلاحات به صورت گذاشتنcomment يا highlight کردن مقاله دانشجو است.

رفع ايرادات ذکر شده و ارسال کارنوشت نهايي: 4 خرداد

شيوه ارسال: کارنوشت فقط به آدرس myeganeh@ut.ac.ir ارسال شود.