طرح درس جامعه شناسي ادبيات (3120047)

نيمسال اول 1395-1396

دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران

زمان: دوشنبه ها 15:30 تا 17

درس جامعه­ شناسي ادبيات، به بررسي رابطه ادبيات (با تاکيد بر رمان) و جامعه (با تاکيد بر ايران دوره مدرن) مي­پردازد. در این نیمسال تلاش بر این است تا دانشجویان توانایی آن را پیدا کنند تا یک متن ادبی (رمان) را از وجوه متعدد اجتماعی بکاوند. بخشی از این وجوه، نظریه های مطرح در جامعه شناسی ادبیات است. بخشی دیگر نیز از نظریه مطرح در نقد ادبی هستند. دانشجویان باید عملا بتوانند نظریه­ها و مفاهیم جامعه ­شناسی ادبیات را در تحلیل رمان­ها و متون ادبی بکار ببندند. متون ادبی اصلی در این ترم عبارت است از: داستان ضحاک شاهنامه فردوسی، بوف کور، و یک رمان تازه منتشرشده. این متون علاوه بر متون جامعه­ شناختی­ ای است که در طرح درس حاضر با * مشخص شده ­اند و خواندن آنها ضرورت دارد.

(19 مهر) طرح کلي مطالب ترم

تعریف ادبیات، اجتماعیات در ادبیات فارسی

روح الاميني، محمود (1375) «دو شاعر، يک مضمون، دو زمان» .نمودهاي فرهنگي و اجتماعي در ادبيات فارسي. تهران: آگه. صص 196-181 . (pdf)

کوزر، لوييس (1353) .جامعه‌شناسي در ادبيات، ترجمه و تحقيق (پايان نامه) معصومه عصام. تهران: انجمن دانشجويان دانشگاه تهران. صص 58-66. (pdf)

آجوداني، ماشاءالله (1382) .يا مرگ يا تجدد: دفتري در شعر و ادب مشروطه. تهران: اختران.

آرين پور، يحيي (1372) .از صبا تا نيما: تاريخ 150 سال ادب فارسي. تهران: زوار (چاپ اول: 1350)

سليم، غلامرضا (1377) .جامعه شناسي ادبيات: اجتماعيات در ادب فارسي. تهران: توس. سخني چند در باره نظامي. صص 111-117. (pdf)

*شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389) «تلقی قدما از وطن» بخارا. شماره 75. صص 15-45.

(html)

 شفيعي کدکني، محمدرضا (1386) .زمينه هاي اجتماعي شعر فارسي. تهران: اختران. راه هاي انتشار يک شعر در قديم. صص 34-64. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا (1385) .مقدمه ای بر اجتماعیات در ادبیات فارسی. (html)

کارنوشت اول: تحلیل اجتماعی شاهنامه فردوسی، بر اساس داستان ضحاک در شاهنامه. شامل: (1) خلاصه یک صفحه ای داستان؛ (2) فهرست کردن پنج موضوع اجتماعی در این داستان؛ و (3) تحلیل دو صفحه ای از یکی از این موضوعات. مهلت ارسال ایمیلی تا 2 آبان.

منبع: از ابتدای داستان جمشید تا پایان داستان ضحاک؛ شاهنامه تصحیح خالقی مطلق (نیویورک، 1366، جلد اول، صفحات 40-86) (مطابق ابیات 376 تا 1061 شاهنامه تصحیح فریدون جنیدی (جلد اول، نشر بلخ، 1385). برای شنیدن فایل صوتی این بخش ها با صدای اسماعیل قادرپناه، مراجعه کنید به کانال تلگرامی شاهنامه صوتی (فایل های 000 تا 002 به آدرس @Shahnamehaudio اینجا)، و آلبوم درفش کاویانی شهرام ناظری (1394)).

(26 مهر) شکل گيري رمان در مغرب زمين

ميلر، جي. هيليس (1384) .پيرامون ادبيات. ترجمه علي اصغر بهرامي. تهران: ني. فصل دوم: ادبيات به منزله واقعيت مجازي. صص 66-39. (pdf)

وات، ايان (1379) .پيدايي قصه: پژوهش هايي در باره ديفو، ريچاردسون و فيلدينگ. ترجمه ناهيد سرمد. تهران: نشر علم.

*وات، ايان (1386) «طلوع رمان» در: ديويد لاج و ديگران. .نظريه هاي رمان. ترجمه حسين پاينده. تهران: نيلوفر. صص 11-51. (pdf)

(3 آبان) شاهنامه فردوسی

مسکوب، شاهرخ (گردآوردنده) (1374) .تن پهلوان و روان خردمند. تهران: طرح نو

مسکوب، شاهرخ (1384) .ارمغان مور. تهران: نی.

شایگان، داریوش (1393) .پنج اقلیم حضور ( فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ ): بحثی درباره شاعرانگی ایرانیان. تهران: فرهنگ معاصر.

 (10 آبان) رمان تاريخي. آغاز رمان در ایران

میرعابدینی، حسن (1387) .سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی (از آغاز تا 1320 شمسی). ضمیمه شماره 34 نامه فرهنگستان.  این مجموعه اطلاعات تاریخی کاملی در باره شکل گیری ادبیات داستانی و نمایشی در ایران ارائه می دهد. این مجموعه شامل: نمایش، ترجمه، داستان های بلند عامیانه، سفرنامه نویسی، ترجمه رمان، پیدایش رمان فارسی، دیباچه رمان های تالیفی، رمان تاریخی، رمان اجتماعی و اخلاقی، داستان های رویایی و علمی-تخیلی، داستان پلیسی و جنایی، و داستان کوتاه است. این مجموعه در بانک های اطلاعاتی فارسی (اینجا) قابل دریافت است. فصل دوازدهم این مجموعه با عنوان «رمان تاریخی» را در اینجا (pdf) بخوانید.

غ‍لام‌، م‍ح‍م‍د (1381) .رم‍ان‌ ت‍اری‍خ‍ی‌: س‍ی‍ر و ن‍ق‍د و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ رم‍ان‌ه‍ای‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ف‍ارس‍ی‌ ۱۲۸۴ ت‍ا ۱۳۳۲. ت‍ه‍ران‌: چ‍ش‍م‍ه‌. (چاپ دوم این کتاب با نام محمد پارسانسب (نام جدید دکتر غلام) منتشر شده است.)

س‍پ‍ه‍ران‌، ک‍ام‍ران (1381) .ردپ‍ای‌ ت‍زل‍زل‌: رم‍ان‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ای‍ران‌، ۱۳۰۰ –۱۳۲۰. ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر و پ‍ژوه‍ش‌ ش‍ی‍رازه‌.

امیری، نادر (1388) «چشم اندازی به سوی رمان تاریخ گرای فارسی» .جامعه شناسی هنر و ادبیات. سال اول. شماره اول. صص 39-60. (pdf)

ل‍وک‍اچ‌، گ‍ئ‍ورگ (1388) .رمان تاریخی. ترجمه‌ شاپور بهیان. تهران: اختران‏. یا: ل‍وک‍اچ‌، گ‍ئ‍ورگ‌ (1387) .رمان تاریخی. ترجمه امید مهرگان. تهران: ثالث.بخشی از فصل اول این رمان را در اینجا بخوانید: لوکاچ، گئورگ (1375) «شرایط اجتماعی و تاریخی ظهور رمان تاریخی». ترجمه مجید مددی. ارغنون. شماره 9 و 10. صص 137-152. (pdf)

 (17 آبان) نظريه هاي جامعه شناسي ادبيات: لوکاچ و گلدمن

گلدمن، لوسين (1377) "جامعه شناسي ادبيات" در: محمدجعفر پوينده (گزيده و ترجمه) .درآمدي بر جامعه شناسي ادبيات.  تهران: نقش جهان. صص 78-64.

لوکاچ، گئورگ (1381) .نظريه رمان. ترجمه حسن مرتضوي. تهران: قصه.

لوکاچ، جورج (1382) .جان و صورت. ترجمه رضا رضايي. تهران: ماهي.

لوکاچ، گئورگ (1373) .پژوهشي در رئاليسم اروپايي. ترجمه افسر اكبري. تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.

*گلدمن، لوسين (1371) .جامعه شناسي ادبيات: دفاع از جامعه شناسي رمان.  ترجمه محمدجعفر پوينده. تهران: هوش و ابتکار. فصل اول (مقدمه اي بر جامعه شناسي رمان). صص 43-19. (pdf) فصل چهارم (روش ساختگراي تکويني در تاريخ ادبيات). صص332-315. (pdf)

لوکاچ، جورج (1375) .جامعه شناسي رمان: بالزاک، زولا، استاندال. ترجمه محمدجعفر پوينده. تهران: تجربه. چاپ دوم.

ارغنون، شماره 9 و 10. بهار و تابستان 1375. ويژه رمان

بوتور، ميشل (1379) .جستارهايي در باب رمان.  ترجمه سعيد شهرتاش. تهران: سروش.

زرافا، ميشل (1368) .ادبيات داستاني: رمان و واقعيت اجتماعي. ترجمه نسرين پرويني. تهران: فروغي.

ارشاد، فرهنگ (1391) .کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات. تهران: آگه. فصل نهم: ساختارگرایی تکوینی. فصل دهم: بررسی داستان رستم و اسفندیار در چارچوب ساختارگرایی تکوینی.

نظريه هاي جامعه شناسي ادبيات: لوونتال، باختین (مرور سریع)

*لوونتال، لئو (1386) .رويکرد انتقادي در جامعه شناسي ادبيات. ترجمه محمدرضا شادرو. تهران: ني. جامعه شناسي ادبيات. صص 71-91. (pdf). دو مقاله اصلی لوونتال، پیش از این در مجله جامعه شناسی ایران با ترجمه دکتر شادرو منتشر شده بود. «جامعه شناسی ادبیات» (نوشته 1948). جامعه شناسی ایران. 1381. دوره چهارم شماره اول. صص 117-136. (pdf) «جامعه شناسی ادبیات؛ نگاهی به گذشته» (نوشته 1987). جامعه شناسی ایران. 1384. دوره ششم. شماره اول. صص 151-167. (pdf)

باختین، میخاییل (1387) .تخیل مکالمه ای: جستارهایی در باره رمان. ترجمه رویا پورآذر. تهران: نی.

تودوروف، تزوتان (1377) .منطق گفتگویی میخاییل باختین. تهران: مرکز.

مختاری، محمد (گزیده و ترجمه) (1373) .سودای مکالمه، خنده، آزادی: میخاییل باختین. مجموعه مقالاتی از تودوروف، یاکوبسن، کریستوا، گلدمن، تادیه و باخیتن. تهران: ارست.

(24 آبان) نظريه رمان بورديو

فلوبر، گوستاو (1380) .تربيت احساسات. ترجمه مهدي سحابي. تهران: نشر مركز.

*بورديو، پي ير (1375) «جامعه شناسي و ادبيات: آموزش عاطفي فلوبر». ترجمه يوسف اباذري. ارغنون. شماره 9 و 10: صص 111-77. (pdf)

پرستش، شهرام (1390) .روایت نابودی ناب. تحلیل بوردیویی بوف کور در میدان ادبی ایران. تهران: ثالث.

زنهاری، زینب (1391) .مقایسه جامعه شناختی دو رمان شازده احتجاب و چراغ ها را من خاموش میکنم، از منظر ساخت گرایی تکوینی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. (خلاصه)

*کازانووا، پاسکال (1392) .جمهوری جهانی ادبیات. ترجمه شاپور اعتماد. تهران: مرکز. فصل اول: اصول حاکم بر تاریخ جهانی ادبیات. صص 11-56. (pdf)

(1 آذر) آزمون میان­ ترم

آزمون میان­ترم بر اساس تحلیل نظریه های جامعه شناسی ادبیات در داستان ضحاک شاهنامه و بوف کور است. (منابع ستاره دار و بوف کور، منابع امتحان است)

(15 آذر) نقد ساختگرایی تکوینی بوف کور

هدايت، صادق (1315/1372) .بوف کور. تهران: سيمرغ.

کولتر، یاسمین (1384) «بررسی تطبیقی پسااستعماری از بوف کور» ترجمه داود خزایی. عصر پنج شنبه. شماره 90. مهر و آبان 1384. (html)

(22 آذر) رمان فارسي در دوره 1332 تا 1353. رمان معاصر ایران

(با تاکيد بر رمان هاي شازده احتجاب، مدير مدرسه، و سووشون)

غلام، محمد (1383) "جامعه‌شناسي رمان معاصر فارسي" دانشکده ادبيات و علوم انساني (دانشگاه تربيت معلم)، 12 (46-45): 173-129. (pdf)

*محموديان، محمدرفيع (1382) .نظريه رمان و ويژگي هاي رمان فارسي. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. صص 153-225. (pdf)

محمودیان، محمدرفیع (1388) «ادبیات فراغت؛ با نگاهی به کارت پستال» نگاه نو. شماره 82. 123-125. (pdf)

مصباحي پور ايرانيان، جمشيد (1358) .واقعيت اجتماعي و جهان داستان. تهران: اميرکبير. بخش یازدهم: مدیر مدرسه. صص 164-177. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و بشیر تفنگ سازی (1392) «تاثیر حزب توده در ادبیات داستانی ایران (1332-1357)» جامعه شناسی هنر و ادبیات. دوره پنجم. شماره اول. بهار و تابستان 1392. صص 1-20. (علمی-پژوهشی) (pdf)

 (29 آذر)  ادبيات عامه پسند

با تاکيد بر رمان بامداد خمار نوشته فتانه حاج سيدجوادي (تهران: نشر البرز)

*استوري، جان (1383) "داستانهاي عامه پسند" ترجمه حسين پاينده. ارغنون. شماره 25. صص 43-1. (pdf)

ارغنون. شماره 25. ويژه ادبيات عامه پسند. 1383.

جوادي يگانه، محمدرضا و آسيه ارحامي (1388) «دختران جوان و خوانش رمان» .پژوهش زنان. شماره 27. 31-50. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1389) «تجربه خواندن رمان های عاشقانه در فضای زندگی روزمره خوانندگان زن». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال ششم. شماره 18. بهار 1389. صص 55-85. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و آسیه ارحامی (1390) «کيفيت خوانش رمان هاي عاشقانه عامه پسند توسط زنان»  .زن در فرهنگ و هنر. دوره 2 شماره 4. تابستان 1390. صص 5-24.  (pdf)

ميرفخرايي، تژا (1384) «رمان‌هاي عامه پسند ايراني؛ سازگاري زن» مطالعات فرهنگي و ارتباطات، شماره چهارم، پاييز و زمستان، صص 222-197. (pdf)

دوالت، مارجوري ال (1385) .روش رهايي بخش: مطالعات زنان و پژوهش اجتماعي.  ترجمه هوشنگ نايبي.  تهران :انتشارات دانشگاه تهران.

 (6 دی) ادبیات انقلاب و جنگ

(بابا نظر، خاطرات عزت شاهي، زمستان 62، عقرب روي پله هاي راه آهن انديمشک، بي وتن، رازهای سرزمین من، زمین سوخته، دا، نورالدین پسر ایران، دسته یک، پایی که جا ماند، قیدار)

دفتر ادبیات و هنر حوزه هنری؛ مقاومت و انجمن ایران شناسی فرانسه در ایران؛ و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران (1381) .جنگ و خاطره: میزگرد بررسی ادبیات خاطره نویسی رزمندگان جنگ ایران و عراق و رزمندگان فرانسوی جنگ جهانی اول. تهران: سوره مهر.

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمدعلی صحفی (1392) «روایت زنانه از جنگ: تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا» نقد ادبی. دوره 6. شماره 21. بهار 1392. صص 85-110. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمد علی صحفی و طاهره خیرخواه (1393) «میزان مطالعه کتاب «دا» در تهران» ادبیات انقلاب اسلامی (ویژه نامه نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی). دوره اول. شماره اول. خرداد 1393. صص 57-75. (pdf)

*جوادی یگانه، محمدرضا (1392) .دراماتیزه کردن تاریخ در ادبیات جنگ. سخنرانی در گروه جامعه شناسی ادبیات انجمن جامعه شناسی ایران. 17 آذر 1392. (html)

 (13 دی) نظریه های خواندن و واکنش خواننده

*تايسن، ليس (1387) .نظريه هاي نقد ادبي معاصر. ترجمه مازيار حسين زاده و فاطمه حسيني. ويراستار حسين پاينده.  تهران: نگاه امروز، حكايت قلم نوين. فصل ششم: نظریه واکنش خواننده. صص 265-334. (pdf)

مارتین، والاس (1382) .نظریه های روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.

احمدی، بابک (1380) .ساختار و تاویل متن. تهران: مرکز. فصل یازدهم.

جواري، محمد حسين و احد حميدي کتول (1386) «سير نظريه هاي ادبي معطوف به خواننده در قرن بيستم» ادب پژوهي. شماره سوم. صص 144-176.(pdf)

سلدن، رامان و پيتر ويدوسون (1377).راهنماي نظريه ادبي معاصر. ترجمه عباس مخبر.تهران:انتشارات طرح نو. فصل سوم.

برسلر، چارلز (1386) .درآمدي بر نظريه ها و روش هاي نقد ادبي. ترجمه مصطفي عابديني فرد.  ويراستار حسين پاينده.  تهران : نيلوفر. فصل چهارم.

وات، ايان (1379) .پيدايي قصه:پژوهش هايي در باره ديفو، ريچاردسون و فيلدينگ. ترجمه ناهيد سرمد. تهران: نشر علم. فصل دوم (جماعت کتابخوان و پيدايي قصه).

اسکارپيت، روبر (1374) .جامعه شناسي ادبيات.ترجمه مرتضي کتبي. تهران: سمت. فصل 8 (مطالعه و زندگي).

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمد علی صحفی و طاهره خیرخواه (1392) «خوانش تدریجی کتاب دا» جامعه شناسی هنر و ادبیات. دوره 5. شماره 2. صص 165-186. (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و فاطمه قنبریان (1391) «علل کمبود تبادل خاطرات جنگ ايران و عراق در محافل غیررسمی در شهر تهران». جامعه پژوهی فرهنگی. سال 3. شماره 2. پاییز و زمستان 1391. صص 27-53. (علمی-پژوهشی) (pdf)

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمد علی صحفی و طاهره خیرخواه (1392) «اجتماعات تفسیری خوانندگان دا » مجموعه مقالات دومین همایش بررسی مسائل جامعه شناسی هنر ایران. خانه هنرمندان ایران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. صص 73-88. (word)

علي احمدي،‌ اميد (1388) .مصرف ادبيات داستاني ايرانيان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. ‏pdf

*جوادی يگانه، محمدرضا و سید ضیاء هاشمی (1386) .علل پايين بودن ميزان مطالعه در ايران.(html)

*******************************************

شيوه نمره دهي

-   حضور و مشارکت در کلاس: بيش از 2 جلسه غيبت، هر جلسه 5/. نمره کسر مي شود. هر 2 جلسه تاخير، يک جلسه غيبت محسوب مي شود. غيبت در هر جلسه، در جلسات بعدي اصلاح نمي شود. نمره مشارکت در کلاس به نمره نهایی اضافه مي شود. مشارکت بر اساس حضور فعال در کلاس و نقد و بحث در باره موضوعات مشخص مي شود.

-   آزمون میان ترم (1 آذر): 6 نمره (از منابع مشخص شده با * در شش جلسه اول)

-   تحلیل اجتماعی داستان ضحاک: 4 نمره (مهلت ارسال تا 2 آبان. تمدید نخواهد شد.)

-   آزمون پايان ترم: 10 نمره (آزمون پايان ترم از منابع الزامی ذکر شده در شرح درس (مشخص شده با علامت *) است.)

ارتباط از طريق پست الكترونيك:

myeganeh@ut.ac.ir